Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Qupperneq 111

UMSAGNIK UM BÆKUR
Björnstjeme Bjömson kallaði það fyrstur
manna ríkismál; áður var það kallað móð-
urmálið, því að Norðmenn vildu ekki kalla
það dönsku, og Dönum fannst hneisa að
nefna dönsku norsku, þó að hún vœri not-
uð í Noregi. 1929 var nafni ríkismálsins
breytt formlega, og heitir það síðan bók-
mál, en margir halda fast við ríkismáls-
heitið. Fyrir einni öld skóp Ivar Aasen eins
konar samnefnara norskra mállýzkna og
kallaÖi landsmál. Undir aldamótin síÖustu
viðurkenndu stjómarvöldin að nafninu til
jafnrétti landsmáls við ríkismál, en nokk-
uð skortir á enn í dag að það jafnrétti sé
framkvæmt í verki. 1929 var einnig breytt
hinu opinbera heiti landsmáls, og heitir
það síðan nýnorska, en margir halda enn
fast við gamla nafnið. 011 þessi nöfn em
meir eða minna villandi, því að bæði ný-
norska og bókmál em formlega jafnrétthá
sem ríkismál og bæði em ritmál og norskt
nútímamál.
Hver stafsetningarbreytingin hefur rekið
aðra í norsku þessa öld, 1907, 1917, 1939.
Hin síðasta, 1939, færði nýnorsku og bók-
mál til muna nær hvort öðm. En hér ber
þess að geta að þegar Norðmenn tala um
stafsetningu, eiga þeir líka við að ýmsum
orðmyndum sé gert hærra undir höfði en
öðrum. Við gætum hugsað okkur sem ís-
lenzka hliðstæðu, ef hversdagsbeygingin á
hellir, læknir o. þ. h. væri sett inn í staf-
setningarreglur, eða gert upp á milli tví-
mynda orða svo sem hólmur — hólmi, tólk-
ur — tólg. í íslenzku gerir slíkt valfrelsi á
orðmyndum ekki annað en auðga málið,
en í norsku er fjölbreytnin svo mikil að
fullt valfrelsi er ófært. Norðmenn telja það
til stafsetningar hvort maður ritar „boken“
(hefðbundið bókmál), „boka“ (samnorska,
þ. e. orðmyndin er bæði í bókmáli og ný-
norsku) eða „boki“ (landsmál eða íhalds-
söm nýnorska). Og eitt af því sem mestum
hita hefur valdið í látlausu stríðinu um
hvað væri góð norska og hvað vond, er
þegar útgefendur breyta orðmyndum á
þennan veg hjá sígildum höfundum í lestr-
arbókum fyrir skóla. Þar í landi mundi
margur kalla reginhneyksli að prenta
nokkurn tíma kafla eftir Ilalldór Kiljan
með annarri stafsetningu en hann notar
sjálfur.
Allur þessi glundroði á sér söguleg rök
og hefur ekki sprottið upp af sjálfum sér
eða duttlungum einstakra manna, eins og
ætla mætti eftir sumum skrifum þeirra sem
æstastir berjast í fylkingum ríkismáls-
manna annars vegar og landsmálsmanna
hins vegar. Og fyrir íslending sem vill
kynna sér þessi mál eitthvað hefur ekki
verið um auðugan garð að gresja. Rit
norskra málfræðinga, svo sem Norsk sprák-
historie eftir D. A. Seip og Norsk m&lsoga
eftir Gustav Indrebö, eru of mikil vísinda-
rit til að vera heppileg til að átta sig á
fyrir þá sem aðeins vilja fræðast um hlut-
ina, en ekki gerast sérfróðir. Raunar hef-
ur verið til En liten norsk spr&khistorie
eftir D. A. Seip, en þar er ekki meira að
hafa en maður getur lesið sér til í venju-
legum alfræðibókum á Norðurlandamálum.
— Með þessari bók þeirra Lundebys og
Torviks er bætt úr hókarskortinum, og er
stytzt frá að segja að hún er ágæt, bæði
um innri þróun málsins og ytri skilyrði
þess. Höfundamir eru ritarar málnefndar-
innar norsku (Norsk spr&knemnd) sem
hefur það hlutverk að stuðla að einingu
norskrar tungu „p& norsk folkem&ls
grunn“. En í nefndinni sitja þrír tugir
manna, fimmtán fyrir nýnorsku og fimmt-
án fyrir bókmál. Annar ritarinn (Lundeby)
er fulltrúi bókmáls í daglegu starfi, en
Torvik fulltrúi nýnorsku. En milli fræði-
manna í hópi nýnorskumanna og í hópi
bókmálssinna er hin bezta samvinna, þó
að íslendingum sé tamast að hugsa sér
annað.
189