Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Qupperneq 5

HALLDÓR KILJAN LAXNESS
Svar við mörgum bréfum
T7 insog víst flestir rithöfundar nú á dögum fæ ég fjölda bréfa frá blöðum, tímaritum eða
^ öðrum fyrirtækjum víða um lönd, sem vilja hafa af mér einhverskonar algild svör um
það hvernig eigi að hjálpa veröldinni útúr ógaungum í stjómmálum. Það er ein meinlokan
í nútímanum, að rithöfundar, eitt hinna fáu félaga sem er tekið enn minna mark á en
götusóparafélaginu, nema þeir séu þá sóparar stjómmálamanna, hafi einhverja sérgáfu til
að vera barnfóstrur ráðherra og hershöfðíngja.
Oft eru bréf þessi, þó þau berist annan daginn úr Búlgaríu hinn úr Bandaríkjum, svo
samhljóða að ætla mætti að einhversstaðar væri miðstöð sem dreifði þessu út af stríðni við
menn, einsog hinum alkunnu guðsorða-keðjubréfum (með hótunum til viðtakenda um að
þeir skuli verða fyrir slysi ef þeir sendi ekki bréfið áfram í allar áttir). Einsog guðsorða-
bréfin em þessar stjómmálafyrirspurnir ævinlega í sama stílnum. í hinum síðar nefndu
eru étnar upp eftir stjórnmálamönnum stjarfar formúlur sem oftast tákna eitthvað alt ann-
að en liggur í orðunum. Oft er ekki hægt að svara þessu fyr en manni hefur tekist að
brjóta stirðnuð orðatiltækin utanaf kjamanum. Enda er sú raunin, ef maður freistast ein-
stöku sinnum til að svara bréfi af þessu tagi, þá er undir hælinn lagt að svörin fáist birt í
riti því sem gerði fyrirspurnina, ellegar bitinn er úr þeim bakfiskurinn með tilheyrilegri
afskræmíngu, svo þau Hta út á prenti einsog flokkskontórista-jórtur eða viskan úr einhverri
nefnd.
Ég geri hér útdrátt úr algeingustu formúlunum og læt fylgja stuttar athugasemdir, ekki
af því ég hafi ekki margsvarað þessu áður, heldur af því dagleg svör við þessu þráklifi
virðist heyra undir skyldustörf rithöfunda nú á tímum, jafnvel þó svörin séu ekki birt; og
hér í Tímaritinu hef ég að minsta kosti vissu fyrir að fá þau prentuð óbreingluð.
Fyrsta íormúla. Hvað segið þér um herstöðvar stórvelda í öðrum löndum?
Mig brestur þekkíngu til að ræða um skotpláss útum víða veröld, ég veit aðeins um
skotpláss í landi mín sjálfs. Við höfum hér amrískar herstöðvar á friðartímum. Þeim var
leyft hér aðsetur eftir vinnuaðferðum stjórnmálamanna í frumstæðum löndum. Fyrst var
almenníngi lofað að hér skyldi aldrei verða herstöð útlendínga á friðartímum, síðan var
herstöðin sett upp áður en búið væri að sleppa orðinu. Við íslendíngar erum í sumu dálítið
frumstæðari en aðrir norðurlandamenn. í löndum þar sem stjórnmálamenn, en ekki
mentaður almenníngur, eru raunverulegir valdhafar, þar er stjómarvöldunum gefið grænt
Ijós að fara sínu fram, án tillits til venjulegra siðgæðishugmynda. í siðuðum löndum fá
stjórnmálamenn sjaldan óskoruð völd.
Óvild í garð amrísku þjóðarinnar er ekki til hér á íslandi, og þess hefur herinn notið.
Við höfum heldur aldrei deilt á ameríkustjórn fyrir að vilja hafa hér skotpláss, því við
vitum of vel að ásælni er eðli heimsvelda, sumir mundu segja ógæfa þeirra. Við höfum
deilt á stjórnmálamenn hér innanlands fyrir aðgerðir þeirra, og á norðmanninn Halvard