Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 22

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
fræði á þó ef til vill sterkari ítök í
norskum rithöfundum en starfsbræðr-
um þeirra í öðrum vestrænum lönd-
um.) Sama gildir um íslenzka rithöf-
unda, danska, sænska.
(Um undantekningar fjallar þessi
grein ekki.)
V
Arthur Koestler hefur sagt: Ef
þjóðfélagshugsjón kommúnismans er
hafnað, eigum við að engri raunhlítri
hugsjón að hverfa, nema þeirri — að
berjast gegn kommúnismanum.
Eg held að þessi ummæli gefi
glögga hugmynd um orsakir þeirrar
sjálfheldu, sem vestrænir rithöfundar
eru nú staddir í. Frá lokum síðari
heimstyrjaldarinnar hefur heimurinn
verið tvískiptur: annarsvegar eru
sósíalisku ríkin, sem keppast við að
leggja grundvöll að nýrri menningu,
hinsvegar borgaraleg þjóðfélög, sem
fylkja liði til að verja gamla menn-
ingu gegn áhrifum og þróun. Eftir
því sem sósíalisminn hefur sótt fram
til valdajafnvægis við kapítalismann
hafa andstæður þessara félagsforma
magnazt og skerpzt, séreinkenni
jreirra orðið augljósari og ósættan-
legri. Áhrifasvæði hinnar gömlu,
borgaralegu menningar hefur stöðugt
verið að þrengjast, einkum síðan
stríði lauk, og fyrir vikið hafa hinar
ýmsu stéttir borgaralegs jijóðfélags
þjappað sér æ fastar saman — á
svipaðan hátt og innanlandsdeilur
falla niður og hugmyndaleg eining
skapast í ríki sem verður fyrir árás
eða sér að tilveru sinni er ógnað.
Ekkert er í rauninni eðlilegra en að
allur þorri vestrænna rithöfunda, sem
aldir eru upp við borgaralega nrenn-
ingu og lifa og starfa við skilyrði
hennar, séu tengdir henni sterkum
böndum og láti önnur sjónarmið
víkja urn stund þegar framtíð hennar
er í veði. En hitt er jafn eðlilegt, og
raunar óhjákvæmilegt, að viðhorf
jieirra breytist við breyttar aðstæður.
Ef t. d. verður um það að velja, eins
og nú horfir, að sósíalisminn vinni
smám saman sigur yfir menningu,
sem jregar hefur glatað hugsjónalegu
inntaki sínu, eða hinsvegar að vetnis-
sprengjan verði höfð á oddinum um
alla framtíð til að verjast hinu óhjá-
kvæmilega og að henni verði beitt
þegar allt um jrrýtur, jrá munu jreir
áreiðanlega flestir velja fyrri kost-
inn.
Því má ekki glevma, að sem stétt
eru rithöfundar vfirleitt í mjög laus-
um tengslum við borgarastéttina.
Fjármálakerfi auðvaldsins getur jreim
t. d. í fæstum tilfellum verið husleik-
ið, nema síður sé, oa skuggahliðar
kapítalismans fá varla dulizt þeirri
stétt, sem öðrum fremur lifir á því að
beita skarpskyggni sinni til að vega
og meta mennskan veruleik. Hið eina
sem í rauninni bindur vestræna rit-
höfunda við borgaralega menningu
<(auk vanabundinna og erfðra sjóna--
12