Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Síða 67

UM NOKKUR BRÉF MATTHÍASAR JOCHUMSSONAR
gaf út árið 1905: hann var fullur elds
og andríkis. Þegar hann skrifar Sögu-
kajla aj sjáljum mér í elli sinni, segir
hann, að sér hafi fundizt mest til uin
tvo menn í Danmörku, annar var
Grundtvig, „en hinn var Brandes“. En
þrátt fyrir dálætið á hinum danska
bókmenntagagnrýnanda var Matthías
furðu glöggskyggn á annmarka hans
og takmarkanir, er urðu til þess, að
hann var jafnan gestur í föðurlandi
sínu: „. . . en hann var alþjóðamaður
um leið og danskur, og því ekki dansk-
ur, ef til rótar var grafið, því að hið
dýpra þjóðerni Dana og norrænna
þjóða náði aldrei fullum tökum á
honum, og þjóðtrú landsins og allt
hið djúpa, heita, ríka og dulræna, sem
landshættir, saga og kirkjusiðir, sorg-
ir og raunir hafa greypt í skap þjóð-
arinnar, gat hann aldrei tileinkað
sér, því að hann þekkti það ekki.“
(Sögukaflar af sjálfum mér, bls.
203.)
Matthías minnist á Brandes allvíða
í bréfum sínum og er dómur hans um
hann víðast hvar mjög svipaður nið-
urstöðum hans í sjálfsævisögu sinni.
Hann skrifar Hannesi Hafstein 7.
nóv. 1883 á þessa leið: ,.Að Brandes
hefi eg lengi dáðst sem lumeni (þ. e.
ljósi), einkum í skarpleik og orð-
snilld, en hans orientölsku traditionir
og aþeismus plus hans gyðinglega tak-
mörkun að öðru leyti gjörðu mig
hann skjótt grunsaman. En orþódox-
íuna má hann drepa fyrir mér, ef
hann getur.“ (Bréf til H. H., bls. 21.)
Og enn segir hann: „Ertú handgeng-
inn dr. Brandi? Eg hefi lengi admir-
erað hann en samt hefir mér fundist
hann defect.“ (S. st. bls. 28.) Ári síð-
ar skrifar Matthías séra Valdimar
Briem um Brandes á þessa leið: „Að
þú krítíserar Brandesarbók kemur
mér reyndar ekki á óvart, enda þekki
eg fyrir löngu ókosti Br. nl. gorgeir
hans sálar og „dæmpede orientalske
Lidenskab“. Hans sym-anti-og auto-
patíur eru risavaxnar, t. d. hans krist-
indómsantipatí, sem er fanatisk, en
hans snilli í framsetningu og flugvit
hans, fróðleikur og fjör er maka-
laust.“ (Bréf, bls. 370.)
Matthías Jochumsson mun án efa
vera fyrsti íslendingurinn sem „upp-
götvaði“ Georg Brandes og þann
boðskap, er hann flutti. Hina heiðnu
lífsskoðun Brandesar gat séra Matt-
hías að sjálfsögðu ekki aðhyllzt, en
það var margt í þessum boðskap er
snart viðkvæmar taugar í sál hans:
hin bjartsýna framfaratrú Brandes-
ar á fyrstu baráttuárum hans, hin
skilyrðislausa krafa hans að kryfja
vandamálin til mergjar. Jafnvel ádeila
Brandesar á kirkju og klerkdóm féll í
góðan jarðveg þar sem Matthías var.
Því að séra Matthías Jochumsson var
þá þegar eins og jafnan síðar haldinn
djúpstæðum efa um kenningar þeirr-
ar kirkju, sem hann þjónaði: ..Því e’-
eg prestur, því þjóðkirkjuþjónn. því
stend ég skrýddur sömu formflíkum
57