Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 76

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
inn maður (sjá 173. hls. bókarinnar, 10. 1.
a. o.).
Einkennum sjálfra mannlýsinganna verð-
ur ekki lýst betur en með orðum höfundar
sjálfs (í öðru sambandi að vísu); þau eru:
þekking, skilningur, sanngirni. En á öðr-
um stað segir bann: „Við eigum að meta
mennina eftir því sem þeir komast hæst.“
Að öðru leyti væri örðugt að lýsa þessum
greinum nema með dæmum úr þeim sjálfum
sem þó væri slæmt að þurfa að slíta úr sam-
hengi.
Eg hef rekizt á nokkrar hvimleiðar prent-
villur í hókinni en verst þótti mér meðferð-
in á vísu úr erfiljóðum Þorsteins Erlings-
sonar eftir Indriða Indriðason (107. bls.);
þar liefur fyrsta línan verið endurtekin í
stað fjórðu, sem er svo látandi: og vonir
þínar allar hinumegin.
Bjarni Einarsson.
Olajur Briem:
Utilegumenn og auðar tóttir.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík 1959.
Fyrir röskum tíu árum skrifaði Halldór
Kiljan Laxness ritgerð í þetta tímarit
(1949, bls. 86—130), sem hét „Lítil saman-
tekt um útilegumenn". I þessari ritgerð var
gert heldur lítið úr sannfræði íslenzkra úti-
legumannasagna, en samtímis bent á skort
á fræðilegum rannsóknum á þessu efni. Ég
hef rökstuddan grun um að þessi ritgerð
liafi kveikt í höfundi hókarinnar sem hér
ræðir um og vakið hjá honum áhuga á því
að safna saman sannfræðilegri vitneskju
um útilegumenn, ekki sízt athugunum á
þeim minjum um vistir þeirra á fjöllum sem
enn eru sýnilegar.
Ólafur Briem hefur í mörg ár notað sum-
arleyfi sín til þess að ferðast um óhyggðir
og skoða þær mannvistarleifar sem eignað-
ar hafa verið útilegumönnum. Með forsjá
Gísla Gestssonar safnvarðar og aðstoð fleiri
góðra nianna liafa og verið grafnar upp
ýmsar rústir á fjöllum uppi, og fóru þeir
uppgreftir fram með leyfi þjóðminjavarð-
ar og að nokkru leyti á vegum Þjóðminja-
safnsins, enda hefur Gísli Gestsson skrifað
tvo kafla bókarinnar, um uppgrefti á hell-
iuum í Hallmundarhrauni og tóttunum í
Snjóöldufjallgarði.
Ur öllum þessum athugunum er orðin
hráðskemmtileg bók, sem má vera íslenzk-
um lesendum aufúsugestur. Ólafur Briem
er vandvirkur og samvizkusamur í efnis-
söfnun, varkár og hófsamur í ályktunum og
Iætur ekki freistast til að yrkja í eyður
heimilda eða fullyrða meira en gögn leyfa.
Bókin er því hið þarflegasta yfirlit um raun-
verulegar heimildir um útilegumenn, enda
þótt enn sé margt sem þörf væri á að rann-
saka gaumgæfilegar, bæði í skjalfestum
heimildum og í óbyggðum, eins og höfund-
ur tekur sjálfur fram. Þó að minjar Fjalla-
Eyvindar séu fyrirferðarmestar á miðhá-
lendinu, eru í bókinni dregin fram dæmi um
útilegumannaminjar sem með engu móti
verða eignaðar honum.
Tvær merkustu nýjungarnar sem sagt er
frá í bókinni, Hallmundarhellir og tóttirn-
ar í Snjóöldufjallgarði, eru svo nýfundnar
að ástæða er til að ætla að fleiri svipaðar
minjar eigi eftir að koma í ljós, svo mjög
sem öræfaferðir eru að færast í vöxt og sí-
fellt fleiri menn að koma á áður ókannaða
staði. Og einmitt fundur Hallmundarhellis
bendir til þess að einhver fótur sé fyrir
sögninni um Hallmund í Grettis sögu, þó
að hún liafi hingað til ekki verið talin til
liinna sennilegri útilegumannasagna, né til
þeirra þátta Grettis sögu sem mönnum hafa
þótt trúlegastir. Væri vissulega æskilegt að
reynt væri að komast að öruggari niðurstöð-
um um aldur mannvistarleifa í hellinum,
því að sú rannsókn sem gerð var sker ekki
66