Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Blaðsíða 78

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
af góSum sögumanni heldur og af menntuð-
um rithöfundi og skyggnum riáttúruskoðara
sem sjálfur hafði víða farið um öræfi Is-
lands.
Ég gjöri ráð fyrir að P. H. hafi flutt Jjess-
ar frásagnir flestar eða allar í útvarpi. í út-
gáfunni er engin grein gjörð fyrir því eða
hvenær þær eru ritaðar. Það væri meira en
meðalskömm ef engin þessara frásagna hef-
ur verið varðveitt á segulbandi, ef þær hafa
á annað borð verið fluttar í útvarpi. Flestar
menntaðar þjóðir munu vera fyrir löngu
farnar að nota sér þær aðferðir sem nú er
kostur á til að varðveita raddir merkis-
manna sinna, — geyma á hljómplötum eða
segulböndum upplestur og ræður o. fl. Ég
veit eigi hvað hér hefur verið gjört eða ráð-
gjört um þetta efni, en mér þykir líklegt að
ráðamönnum mennta og menningarmála sé
ljóst að hér er brýnt verkefni.
I bókinni taka næst við skólaræður (70
bls.), alls tólf ræður við skólasetningu eða
skólaslit í Menntaskólanum, — fimm frá
árunum 1929—32, engin frá 1933—40, —
hin síðasta frá skólasetningu haustið 1956.
Tekið er fram að sjö þeirra séu styttar.
Fyrsta skólasetningarræðan er eldheit
hvöt til nemenda að helga líf sitt og störf
leitinni að sannleikanum. „Ný menning er
að fæðast, — nýr tími að renna. Tími vís-
indalegrar hyggju — og vísindalegs siðgæð-
is ... Flestar þjóðir álfu vorrar eru að um-
skapa skólakerfi sín, — breyta um stefnu í
skólamálum. Stefnubreytingin gengur alls
staðar í þá átt að auka náttúruvísindin ...
Upp af blóði og tárum liðinna ára hefur
gróið ný löngun mannanna eftir friði og
farsæld, eftir samræmi og sannleika. Ég tel
mig til fylgjenda hins nýja tíma og hinnar
nýju lífsskoðunar. Og erindi mitt að þess-
um skóla er það að veita nýjum straumum
inn í hann eftir minni litlu getu. Andstæð-
ingum mínum til hugarhægðar skal það
tekið fram, að með nýjum stefnum á ég
ekki við stjórnmálastefnur ... Með nýjum
stefnum á ég við vísindalega hyggju — leit-
ina að sannleikanum. Hvernig starf mitt
reynist og vonir mínar rætast, fær enginn
vitað fyrir fram.“
Með þessum orðum sezt náttúruvísinda-
maður í fyrsta skipti á rektorsstól í Mennta-
skólanum í Reykjavík, — ungur maður,
bjartsýnn og hugrakkur.
Aldarfjórðungi síðar lítur hann yfir far-
inn veg (í skóiasetningarræðu haustið
1954). „Þegar ég kom hér að skólanum, var
mér fundið margt til foráttu, enda hygg ég,
að enginn núlifandi embættismaður hafi í
öndverðu fengið svo kuldalegar kveðjur við
komu sína í starf ... Fyrst í stað var svo
háttað, að ég þóttist engan geta beðið að-
stoðar um störf mín. Það var fyrir sig.
Kvíðinn fyrir því, að mér yrði í einhverju
stórlega áfátt í skólastjórninni, var mikhtm
mun verri. Hann firrti mig oftlega svefn-
friði og ró, enda þykist ég eiga til hans að
rekja drjúgan þátt þeirrar vanheilsu, sem
hefur amað að mér um sinn.“ -— Síðar í
ræðunni víkur hann að hinum alræmdu
húsnæðisþrengslum skólans og bætir við:
„Þau hafa valdið því meðal annars, að ekki
hefur verið unnt að koma fram ýmsum þeim
umbótum á kennslu, einkum í náttúrufræði
og eðlisfræði, sem ég hef talið nauðsynleg-
ar frá öndverðu ...“ En meðal þess sem
veitt hafi honum ánægju og uppörvun í
starfinu telur hann fyrst kennsluna, — og
síðan samstarfið við kennarana, „því meir
sem lengur hefur liðið“. Allir nemendur
Pálma rektors geta um það borið hvílíkur
snilldarkennari hann var og má segja að
það væri dauður maður, sem honum hefði
ekki tekizt að vekja hjá einhvern áhuga á
náttúruvísindum. Það var ekki hans sök að
færri lögðu fyrir sig náttúruvísindanám en
mátt hefði vænta. Tímamir voru óhagstæð-
ir, — skömmu eftir að Pálmi tók við rekt-
orsstörfum dundi viðskiptakreppan mikla
68