Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Qupperneq 81

ERLEND TIMARIT
Faulkner á heima, hitti ég margt fólk, sem
vissi ekkert um bækur hans. Annars staðar
hitti ég fólk, sem ekki kannaðist við John
Steinbeck. I öðrum hnrgum liitti ég fólk,
sem þekkti Hemingway einungis af kvik-
myndum, sem gerðar hafa verið eftir bók-
um hans. Allir hér þekkja rithöfunda okk-
ar — en hvað þekkja þeir til fólksins?
Rithöfundar ykkar eiga betra skilið frá
þjóð sinni en þeir fá. Hér er þetta öfugt.
Rithöfundar eru í miklum metum í Sovét-
ríkjunum. Þannig hefur það verið um lang-
an aldur. Eg man þegar ég var drengur,
löngu fyrir hyltinguna, hve mikla lotningu
fólkið har fyrir Tolstoj. Faðir minn var öl-
gerðarmaður. Ölgerðin sem liann vann í
var í næsta húsi við hús Tolstojs. Verka-
mennirnirí ölgerðinni háru allir mikla virð-
ingu fvrir skáldinu. En þeir gátu ekki lesið
hækurnar hans; þeir voru ólæsir. Samt var
þeim kunnugt um ágæti rússneskra rithöf-
unda.
Svo kom byltingin. Einhver mesta breyt-
ing sem hún olli var skjót og nærri alger
útrýming ólæsis. Milljónir manna iásu nú
alvarlegar bækur í fyrsta skipti. En ég er
hræddur um að þessi mikli lestur hafi ekki
verið að sama skapi grundaður. Lengi voru
lesendurnir ekki eins vandlátir og þeir
hefðu átt að vera. En er frá leið þroskaðist
smekkur þeirra og dómgreind á bækur. Aft-
ur á móti hafa rithöfundar okkar ekki fylgzt
með þeim á þroskahrautinni. Afleiðingin
er sú, að margir lesenda okkar eru langt á
undan rithöfundum okkar. Þeir eiga skilið
hetri bækur en þeir fá.“
Hann brosti og það brá fyrir glampa í
augtim hans, eins og liann minntist ein-
hvers.
„Ég man eftir orðum, sem allþekktur
Sovétrithöfundur lét falla á fyrsta rithöf-
undaþinginu 1934. Hann sagðist ekki hafa
neina ánægju af að skrifa fyrir það fólk
sem læsi bækurnar hans. Það skildi ekki
það sem hann væri að reyna að segja. Fimm
árum síðar sat ég almenna bókmenntaráð-
stefnu í einum rithöfundaklúbb Moskvu-
borgar. Margir leikmenn sátu fundinn. Einn
þeirra gaf sig á tal við mig og minntist á
verk þessa rithöfundar. „Ég er búinn að
missa allan áhuga á bókum þessa manns,"
sagði leikmaðurinn. „Þær eru illa unnar og
frumstæðar."
Með þessu er ég þó ekki að segja, að
svona breyting hafi orðið almennt á einum
fimm árum. En það hefur vissulega orðið
hreyting síðan á fyrstu árunum eftir bylt-
inguna. Almenningur kann nú hetur að
meta góðar bækur, er næmari fyrir nýjum
hugmyndum, blæbrigðum í stfl, hugsun og
því sem kalla mætti andrúmsloft í bókum.
En það eru ekki skrifaðar svona hækur hjá
okkur. Það er þetta sem ég á við þegar ég
segi að rithöfundar okkar séu ekki sam-
boðnir þjóðinni. Það væri ekki amalegt ef
hækur eins og þær gerast heztar hjá ykkur
æltu greiðan aðgang að lesendum eins og
hjá okkur.“
Ég gat þess að gestgjafi minn liefði hér
gefið mér betri skýringu en ég hefði heyrt
áður á vinsældum amerískra rithöfunda í
Rússlandi -— einkum Hemingways, Stein-
becks, Dreisers, Saroyans og Sinclair Lewis.
„Já, ég skal segja yður,“ sagði hann,
„vöxturinn í menningu okkar vekur hjá
mér nokkra von um, að við munum geta
gert betur. Litum t. d. á skáldið Martinov.
Agætt skáld, sem teknr hlutverk sitt alvar-
lega. Lengi fékk hann ekkert hirt af ljóðum
sínurn, af því að ritstjórar og útgefendur
flokkuðu kveðskap hans undir brjálsemi.
Þegar fimmtugsafmæli hans nálgaðist
ákváðu nokkrir nánir vinir hans að halda
það hátíðlegt. Ymsir í rith'ifundasamband-
inu létu sér fátt um finnast, en fagnaðurinn
var samt haldinn, og ég var sá eini sem
mætti af minni kynslóð. Tveim mánuðum
síðar var ljóðabók frá honum tekin til út-
71