Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Qupperneq 87

ERLEND TÍMARIT
lok hernámu Frakkar aftur Laos, gegn mót-
stöðu landsmanna. Utlagastjórn fyrir Laos
var mynduð í Bangkok. 1949 veittu Frakk-
ar Laos sjálfsforræði innan franska ríkja-
sambandsins. Margir útlaganna héldu þá
heim, en einn þeirra, Souphannouvong
prins, leit svo á að baráttunni væri ekki lok-
ið og ákvað að halda áfram vopnaðri mót-
stöðu unz fullt sjálfstæði væri fengið. Hann
hélt því áfram að berjast gegn Frökkum,
við hlið Viet-minh, þangað til 1954. Frelsis-
hreyfing sú sem hann stjórnaði bar nafnið
Pathet-Lao og réð yfir all-öflugum her. Hún
hafði á valdi sínu hluta af landinu þar sem
hún hafði komið á ýmsum stjórnarfarsleg-
um umbótum. í friðarsamningunum í Genf
árið 1954 var tilvist Pathet-Lao opinberlega
viðurkennd. Það var kveðið svo á að her-
sveitir frelsishreyfingarinnar skyldu í bili
staðsettar í norðurhluta landsins, en yrðu
síðan sameinaðar ríkishernum. Pathet-Lao
var og viðurkennt sem pólitískur flokkur,
er skyldi njóta fullra réttinda. Þá skal þess
getið að alþjóðleg eftirlitsnefnd frá Ind-
landi, Póllandi og Kanada var sett niður í
höfuðborg landsins, Vientiane, til að gæta
þess að samningsákvæðin væru haldin. —
Eftir ósigur Frakka í Indókína 1954 leituð-
ust Bandaríkjamenn við að ná undir sig
þeim ítökum sem Frakkar höfðu þar áður,
jafnt í S.-Vietnam sem í Laos.
Eitt af erfiðustu viðfangsefnum stjórnar-
innar í Vientiane eftir 1954 var að gera
raunverulega eitt ríki úr öllum þeim þjóða-
brotum sem landið byggja. Laosmenn eru
ekki nema tæpur helmingur landsbúa (sem
eru tvær milljónir), og búa flestir í suður-
hluta landsins. Samband stjómarinnar við
norðurhéruðin er mjög ótraust, vegir eng-
ir og landið fjöllótt. Þannig er álitið að
stjórnin hafi í rauninni ekki samband nema
við fjórða hluta af borgurunum, eða eins og
Patrick Kessel kemst að orði: „stjórnar-
stofnanirnar ná ekki lengra en jeppamir
komast". Tilskipanir stjórnarinnar komast
yfirleitt ekki út í þorpin. Ilér við bætist að
embættismenn stjórnarinnar, einkum í
norðurhéruðunum, koma oft fram eins og
sigurvegarar í herteknu landi.
Það var því engin furða þó efnahagsleg
þróun landsins gengi hægt. Laos er jafnvel
ekki fært um að bera kostnaðinn af borg-
aralegum útgjöldum, enda þótt Bandaríkja-
menn sjái fyrir hernum og lögreglunni.
Illutfallið milli útflutnings og innflutnings
er 3% á móti 97%. Undireins í árslok 1954
hófust átök milli stjórnarinnar í Vientiane
og Pathet-Lao-sveitanna í norðurhluta lands-
ins. Stjórnin leitaðist umfram allt við að ná
fótfestu í norðurhéruðunum. Pathet-Lao
beitti sér gegn því, því það sá fram á að
stjórnin mundi leita allra bragða til að
komast hjá almennum lýðræðislegum kosn-
ingum. Blaðamaður einn ritaði í júlí 1955:
„Stjórnin veit fyrir sitt leyti að eina lífsvon
hennar felst í því að útiloka Pathet-Lao frá
stjórnmálalífinu, með samþykkt og undir
vernd stórveldanna.“
Eftir tvö ár tekst þó málamiðlun milli
hinna tveggja aðilja. Sú málamiðlun komst
á vegna þess að Souvanna Phouma prins,
sem þá var forsætisráðherra, var ákveðinn
í að halda Genfarsamningana og veita fyrr-
verandi Pathet-Lao-mönnum borgaraleg
réttindi. Tilraun hans til að koma á sátt-
um hafði mætt mikilli andstöðu. Fjendur
hans sökuðu hann um að undirbúa jarðveg-
inn fyrir kommúrdstiska stjórn. Með því
ætluðu þeir að grafa undan áliti hans í vest-
rænum löndum. Souvanna Phouma er raun-
ar andkommúnisti, en hann vildi gera Laos
að hlutlausu landi, og hann gerði ekki þá
skyssu að líta á Pathet-Lao sem kommún-
istiska hreyfingu.
1. janúar 1957 hafði nann myndað þjóð-
stjóm: tveii af forustumönnum Pathet-Lao
áttu þar sæti; annar þeirra var Souphannou-
vong prins. I lok þess árs voru norðurhér-
77