Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Qupperneq 19

DAGRENNING í RÓMÖNSKU AMERÍKU
erlenda vald í atvinnulífinu, en öll
auðborgarastéttin á það sameiginlegt,
að hún óttast byltingaranda lágstétt-
anna. Vaxandi þjóðernisanda gætir
mjög hjá miðstéttunum, en þær eru
einnig andstæðar hinu erlenda valdi
og þýlyndi í þess garð. Um síðustu
aldamót voru verkalýðsflokkar stofn-
aðir, flokkar sósíalista og syndikal-
ista, en flokkar þessir voru fáliðaðir
og sundurþykkir. Verkalýðshreyfing-
in efldist á heimsstyrjaldarárunum
fyrri, og rússneska byltingin hafði
áhrif innan hennar eins og annars
staðar, svo að hún klofnaði í róttækan
og hægfara arm. A millistríðsárun-
um stofnuðu hinir róttæku kommún-
istaflokka í öllum ríkjum rómönsku
Ameríku, t. d. í Argentínu 1918, Mexí-
kó 1919, Brasilíu 1921, Chile 1922,
Kúbu 1925, Kólumbíu 1930 og Vene-
zúela 1931. Flokkar þessir hafa síðan
notið lítillar náðar yfirvaldanna, og
hafa þeir flestir verið bannaðir stutt-
an eða langan tíma, og forustumenn
þeirra hafa verið lagðir í einelti. Þótt
kommúnistaflokkarnir hafi átt að búa
við erfið skilyrði, hafa þeir hvorki
skeytt um boð né bönn og starfað í
þrássi við yfirvöldin. Vegna þeirrar
bannfæringar, sem á þeim hefur hvílt,
hefur verið erfiðleikum bundið að
meta styrkleika þeirra. Þó er öruggt,
að þeir rammefldust á heimsstyrjald-
arárunum síðari og eru orðnir
fjöldaflokkar í sumum löndum eins
og Brasilíu, Kúbu, Chile og Uruguay.
Kommúnistaflokkur tók fyrsta skipti
þátt í stj órnarmyndun á vesturhveli
jarðar í Chile 1947. Valdataka komm-
únista í Kína 1949, sem var að aðal-
þræði bændabylting, hefur haft mikil
áhrif, einkum meðal hinnar fjöl-
mennu sveitaalþýðu.
Mjög hefur stéttarvitund bænda
glæðzt síðustu árin, enda verður krafa
þeirra um skiptingu stórjarða æ
áleitnari og er borin fram í öllum
löndum rómönsku Ameríku. Oðru
hverju hertaka bændur í sumum hér-
uðum stórlendurnar og skipta þeim
upp. Skoðanamunur er uppi um,
hvaða rekstrarform sé ákj ósanlegast;
borgarastéttin kýs helzt sjálfseignar-
bændastétt, en sósíalistar samvinnu-
rekstur.
Þessar stéttir, miðstéttir, verkalýð-
ur og bændur, eiga samleið um það,
að þær vilja hnekkja valdi stórjarð-
eigenda og losa um tök hins erlenda
fjármagns, en hingað til hafa þær ekki
verið nægilega samhentar og högg-
þungar til þess að ná þessu marki. Frá
stríðslokum hefur samstaða þeirra
stóreflzt, og hefur þessi demókratíska
fylking varpað einvöldum úr söðli
eins og Perón í Argentínu, Jimenez í
Venezúela, Pinilla í Kólumbíu og Ba-
tista á Kúbu, en þeir Somóza í Níkara-
gva og Armas í Gvatemala hafa verið
vegnir. Enn tóra einvaldarnir Trujilló
í Dóminíkanska lýðveldinu, Stroes-
sner í Paraguay og Sómóza yngri í
Níkaragva. Stjórnarfar rómönsku
TÍMARIT MÁLS OG MENNINCAli
97
7