Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Síða 70

Umsagnir um bækur
Jón Guðnason:
Mannkynssaga 1789—1848
Mál og menning.
Reykjavík 1960.
Ú er liðinn meira en áratugur síðan Mál
og menning hóf útgáfu á miklu riti
um mannkynssögu. Þá komu út tvö fyrstu
bindi ritsins, sem voru skrifuð af Ásgeiri
Hjartarsyni. Rit Ásgeirs um sögu fornaldar-
innar eru meðal hins allra bezta, sem skráð
hefur verið um almenna sagnfræði á ís-
lenzka tungu. Fer þar saman mikil þekking
á efninu og listrænn stíll. Enda er það svo,
að þessi rit Ásgeirs hafa hlotið almennar
vinsældir.
Jón Guðnason cand. mag. hefur nú tekið
upp þráðinn að nýju. Rit hans tekur þó ekki
við, þar sem sögu Ásgeirs sleppir, heldur
fjallar hún um tímabilið frá 1789 til 1848.
Það er ekki heiglum hent að taka við,
þar sem svo glæsilega var af stað farið. Og
Jón er ekki stílsnillingur á borð við Ásgeir.
Stfll hans er viðfelldinn, skýr og látlaus, en
hann hættir sér ekki út í nein veruleg list-
ræn tilþrif, enda er slíkt á fárra færi. Síðan
Ámi Pálsson hvarf af sviðinu hefur ekki
öðrum íslendingum en þeim Ásgeiri Hjart-
arsyni og Sverri Kristjánssyni tekizt að rita
á iistrænan hátt um erlenda sagnfræði. —
Það er mikill fengur að þessu sagnfræðiriti
Jóns Guðnasonar. Það er varla hægt ógrát-
andi á það að minnast, hve lítið hefur verið
ritað á íslenzka tungu um almenna sögu á
20. öldinni. Síðan rit Páls Melsteðs komu
út á síðari hluta 19. aldar hafa engin yfir-
litsrit um mannkynssögu verið gefin út á ís-
landi að stuttum kennslubókum undanskild-
um. Rit Páls urðu mjög vinsæl af íslenzkri
alþýðu, og áhrifa þeirra gætti langt fram á
þessa öld. Þau em skemmtileg aflestrar og
rituð af mikilli frásagnargleði, en sem sagn-
fræðirit eru þau bam sinna tíma. Þau eru
að langmestu leyti persónusaga og styrjalda-
saga, en lítið er þar rætt um atvinnuhætti
og þjóðfélagsmál. Það var orðin brýn nauð-
syn að fá á íslenzku yfirlitsrit um mann-
kynssöguna út frá sjónarmiðum nútíma
sagnfræði.
Rit Jóns fjallar um örlagaríkt tímabil í
mannkynssögunni, stjómarbyltinguna miklu
í Frakklandi og umbrotatímana á fyrri
hluta 19. aldar, þegar hin örtvaxandi borg-
arastétt var að sigrast á einveldinu og leif-
um lénsskipulagsins. Höfundurinn hefur
hinn atvinnulega og þjóðfélagslega grund-
völl atburðanna ávallt í huga, en þó eru í
bókinni margar skemmtilegar persónulýs-
ingar og örstuttar ævisögur. Ég nefni sem
dæmi hina ágætu smámynd af Mettemich.
Kaflinn um frönsku byltinguna er mjög
svo ýtarlegur, og hafa þeim atburðum ekki
áður verið gerð svo rækileg skil á íslenzku.
Beztur þykir mér inngangskaflinn um
ástandið í Frakklandi fyrir byltinguna.
Ekki finnst mér höfundur berja nógu ræki-
lega niður hina gömlu og lífseigu þjóðsögu
um eldrauða róttækni Robespierres, þó að
148