Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 25

SAGNFRÆÐIN OG ÞRÓUN HENNAR
Fyrir ritöld bundu menn mjög í Ijóð,
minni sínu til styrktar, frásagnir af
atburðum, sem þeir töldu mikilvæga.
Þannig hefur varSveitzt allmikiS af
hetjukvæSum, söguljóSum og ævin-
týrum frá forsögulegum tímum, eSa
skeiSinu næst fyrir ritöld. Slíkar arf-
sagnir í ljóSum, varSveittar í munn-
legri geymd, standast ekki samanburS
aS nákvæmni og áreiSanleik viS
frægustu dæmin, sem menn þekkja
um heimildagildi ættartalna, sem
geymzt hafa lengi í manna minnum,
áSur en þær voru skrásettar m. a. hjá
Pólynesum og íslendingum, en sumar
þessar ættartölur eru einnig í bundnu
máli eins og Ynglingatal ÞjóSólfs úr
Hvini. í söguljóSum er oft beitt hóf-
litlum ýkjum til þess aS mikla hetj-
una og auka hrifningu áheyrenda, en
samt hafa slík IjóS veriS felld inn í
flest forn sagnarit, og þar er Gamla
testamenti biblíunnar hiS sígilda
dæmi, t. d. SiguróSur Debóru og
Baraks í 5. kap. Dómarabókar. Ýkj-
urnar þekkjum viS einnig mætavel í
hetjuljóSum Eddu.
í íslenzkum fornbókmenntum finn-
um viS fimm höfuSþætti munnlegrar
sagnaerfSar frá forsögulegum tíma,
en til þeirra liggja rætur sagnfræS-
innar. 1) í Landnámu og víSar birt-
ist okkur upphaf hins vísindalega
þáttar fræSigreinarinnar, allnákvæm
ættarakning tengd einstökum, fáorS-
um frásögnum um minnisstæSa at-
burSi, af slíkum rótum eru m. a. ann-
álar sprottnir. 2) Hinn sannfræSilegi,
vísindalegi þáttur birtist okkur einnig
í þjóSveldislögunum, Grágás; þar eru
alls konar réttarreglur, stundum
tengdar sagnaminnum, en slíkt hafa
menn tamiS sér aS muna mjög ná-
kvæmlega. 3) íslendingasögur hafa
hins vegar aS geyma fom minni um
hetjudáSir forfeSranna, sögS til þess
aS mikla þá, draga fram ágæti þeirra,
en eru óháSir þeirri nákvæmni og
hlutlægni í frásögn, sem einkennir
tvo fyrri flokkana. 4) Sama er aS
segja um svonefndar Fornaldarsögur
NorSurlanda; þær eru margar í ýkt-
um ævintýrastíl, liggja fjær í tíma og
veruleika en íslendingasögur; 5) aS
lokum eru svo hetjukvæSi Eddu, sem
sum eru elzt aS stofni íslenzkra bók-
mennta.
Allar þessar tegundir frásagna
geyma margvísleg söguminni, en
sögulegur vísdómur tekur þó fyrst aS
marki aS hlaSast upp, þegar menn
taka aS skrá hann á þolinmótt og
minnisglöggt bókfell. En skrifin er
samfélagsfyrirbæri, sem menn finna
upp eSa búa sér til, þegar þörf kref-
ur, samfélagshættir þeirra eru orSnir
svo fjölþættir og stjórnarstörf svo
umfangsmikil, aS þeim reynist nauS-
synlegt aS styrkja minni sitt meS því
aS skrásetja ýmis atriSi. ÞaS helzt
því jafnan í hendur, aS söguleg
reynsla manna vex stórum sökum
breyttra samfélagshátta og tækni
263