Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 87

UMSAGNIR UM BÆKUR
til að slaka á kröfunum til sjálfs sín; bókin
verður til ósjálfrátt, og það má alltaf afsaka
sig með því að þetta sé ekki eiginleg bók.
— En lesandinn getur því miður ekki tekið
þá afsökun til greina, hann hlýtur að líta á
bókina sem bók og höfundinn sem höfund.
Bók Tómasar Guðmundssonar má greina
í þrjá þætti: í fyrsta lagi endurminningar
skáldsins, einkum æskuminningar. í öðru
lagi athuganir og skýringar á skáldskap
sjálfs hans. I þriðja lagi almennari hugleið-
ingar, um skáldskap og hlutverk hans, og
um „lífið og tilveruna", oftast með skáld-
skap og bókmenntir í baksýn.
Ég ætla ekki að ræða hér sérstaklega um
tvo fyrrnefndu þættina: æskuminningar
skáldsins er það sem vanalega er kallað
hugnæmur lestur, en þær eru ekki þannig
úr garði gerðar að þær bæti miklu við
þekkingu vora á höfundinum; helzt er eitt-
hvað að græða á lýsingu hans á þeim jarð-
vegi sem hann og „skáldbræður" hans
spruttu upp úr, — tímabilinu kringum 1920,
— án þess þó að nokkru sinni sé kafað und-
ir yfirborðið. Rabb höfundarins um skáld-
skap sjálfs sín mun þeim sem halda upp á
ljóð hans ugglaust þykja góður lestur; en
varla er unnt að draga í efa að hégómadýrð
skáldsins muni skyggja nokkuð á ánægju
þeirra. Sérstaklega óviðkunnanlegt er að
horfa upp á tilraunir hans að dubba mein-
laust hjal eins og kvæðið Jerúsalemsdóttur
og túristaskáldskap eins og LjóS urn unga
konu frá Súdan til andfasistískrar spá-
mennsku og ádeilu á nýlendukúgun. Ekki
er heldur gaman að því steigurlæti og
þeirri skinhelgi sem kemur í ljós í narti
hans í Stein Steinar og „eitthvert annað
skáld ofan úr Borgarfirði" vegna eftirmæla
um Jón Pálsson frá Hlíð. Má vera að undir-
rót nartsins sé sú að Tómas Guðmundsson
geri sér í rauninni ljóst að hans eftirmæli
eftir Jón frá Hlíð eru með fölustu kvæð-
um hans, en að minnsta kosti kvæði Steins
mun lifa því lengur sem heilagleikinn var
því fjarlægari.
Grundvöllur þeirrar afstöðu sem kemur
fram í hinum almennari hugleiðingum Tóm-
asar Guðmundssonar er sennilega rótgróið,
eðlislægt traust á „heilbrigðri skynsemi" og
hinu gullna meðalhófi; tortryggni og skiln-
ingsleysi gagnvart öllu því sem er þar fyrir
utan. Anægja með ástandið eins og það er,
þekkinguna sem ekki kostar óhóflega fyrir-
höfn, sýndarskilgreiningu, sannleikann sem
miðlungsborgarinn lætur sér nægja. Þessi
afstaða mundi hafa verið kölluð Philisterei
í Þýzkalandi forðum, og hún er jafn ósvik-
in þrátt fyrir tilraunir að vinna bug á henni
til hátíðabrigða.
Tómas Guðmundsson er sæll í þeirri trú
að hann sé „normal“ maður og tilfinningar
hans „normal". Til dæmis elskar hann átt-
haga sína, og því úrskurðar hann að það sé
„áreiðanlega eitthvað bogiS1 við það fólk,
sem þykir ekki átthagar sínir fegurstir og
fólk æskustöðvanna geðfelldast.“ (Bls. 15.)
I samræmi við það er honum það „einlæg
sannfæring að sá skáldskapur einn eigi
raunverulega rétt á sér,1 sem sprottinn er
upp af heilbrigðum „normal" tilfinning-
um.“ (Bls. 67.) Honum finnst ennfremur
„allt mæla með því, að hægt sé að vænta
meiri og betri skáldskapar frá höfundi, sem
gert hejur tilveruna upp viS sig1 og við það
öðlazt það andlega jafnvægi, sem er óhugs-
anlegt án góSrar samvizku."1
Sá sem gerir „normalitetið" að lífsstefnu
sinni og sáluhjálp, — án þess að gruna að
fyllilega „normal" maður, þ. e. a. s. fylli-
lega aðlagaður borgaralegu nútímaþjóðfé-
lagi,2 væri, eins og sagt hefur verið, summa
hverskonar ónáttúrleika, — hann er ekkert
gefinn fyrir það umrót sem kann að eiga sér
stað ef hlutirnir eru skoðaðir nákvæmlega,
1 Leturbreyting hér. — 2 Aðra merkingu
hefur orðið ekki hjá T. G.
325