Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 89

UMSAGNIR UM BÆKUR
Lítum nú á hvernig Tómas Guðmundsson
notar kenninguna, in concreto.
Franska skálditS Eluard, segir hann, orti
mörg merkileg styrjaldarkvœði og þau haja
sjálfsagt haft mikla þýðingu. En œtli sum
ástarkvœði hans, sem ort voru í líkan mund,
verði ekki lífseigari? Ég tel ekki hina
snilldarlegu frelsisóðu til styrjaldarkvœða,
því hún hefur algilda og ótímábundna
merkingu. Það er sérstaklega athyglisvert,
að í styrjaldarkvæðunum segir Eluard eig-
inlega skilið við þau listbrögð í málfari og
stíl, sem einkenna önnur Ijóð hans frá sama
tíma. (Bls. 49.)
Með þessu sannar Tómas Guðmundsson
að „kvæði, sem orðin eru til í miklum bar-
áttuhug, verða sjaldan langlíf ...“ Raunar
þarf hann að nota hringsönnun til að koma
öllu saman og heim (: 1. styrjaldarkvæði
(Eluards) eru ekki lífseig; 2. frelsisóða
Eluards er lífseig; 3. og þessvegna er hún
ekki styrjaldarkvæði, ekki orðin til í bar-
áttuhug osfrv.), og hann leyfir sér einnig að
segja að Eluard hafi sagt skilið við list-
brögð sín í málfari og stíl í „styrjaldar-
kvæðum“ sínum þó sú staðhæfing beri með
sér algjört grunleysi um skáldskap Eluards,
stílþróun hans og yfirleitt höfuðviðfangs-
efni listar hans. En slíkt varðar litlu ef
kenningin bjargast ósködduð.
Einni siðu aftar segir um listina:
Hún á ekki erindi við einn öðrum frem-
ur. Hún er að leita manneskjunnar í fólk-
inu. Þess vegna er hvers konar sönn list
sameign allra. Tökum Kathe Kollwitz til
dœmis. List hennar er oft talin próletarisk,
efnið í myndum hennar er sótt í fátœkra-
hverfi stórborgar, í styrjaldir og uppreisn.
Og það hefur verið reynt að nota hana í
flokkspólitískum áróðri. En andæfing hung-
urs, áþjánar og flótta er ekkert einkasvið
nokkurrar stefnu eða nokkurs flokks. Mann-
úð og miskunnsemi er það ekki heldur. List
Kathe Kollwitz er ákall hins eilífa í hverj-
um heilbrigðum manni. Og hún er hverjum
manni skiljanleg af því hún túlkar samtíð-
arreynsluna í einföldu formi persónulegrar
tilfinningar. Verk hennar eru sönn og þau
eru mannleg.
Þetta er mjög slétt og fellt. En kjarninn
er þessi: Borgaraleg list er listin sjálf, úr
því borgarinn er samnefnari hins mannlega,
en próletarísk list er ekki til: ef hún er
„sönn“ er hún borgaraleg. Þessi útvötnun
hefur löngum verið sú aðferð sem borgara-
stéttin hefur beitt til að gleypa erkifjendur
sína meðal listamanna þegar þeir eru orðn-
ir of stórir til þess að hún geti kaffært þá í
svívirðingum sínum eða hundsað þá með
þögn: afskræma þá fyrst, gleypa þá síðan.
Og auðvitað skiptir þá ekki máli að stað-
hæfingin að „listin eigi ekki erindi við einn
öðrum fremur“ er í hróplegri mótsögn við
lærdóma sögunnar um þjóðfélagslegt hlut-
verk lista og þjóðfélagslega stöðu lista-
manna, — og að sú kenning að hverskonar
sönn list sé sameign allra er að vísu fögur
hugsjón, en enn sem komið er aðeins kenn-
ing.
En nú kemur að því sem er athyglisverð-
ast í bók Tómasar Guðmundssonar: mót-
sögninni milli þeirrar persónulegu afstöðu
skáldsins sem er einn af öngum fyrrnefndr-
ar kenningar: þeirrar hugsjónar og óskar
að skáldskapurinn sé þjóðfélagslega óháð-
ur, ekki annað en fagur óþarfi, utan við
„heiminn", og skáldið ekki nema skraut-
planta, — og hinsvegar þeirrar nauðsynjar
að sýna fram á að skáldið sé gagnlegt ekki
aðeins hinu „eilífa manneðli" heldur því
þjóðfélagi sem það lifir í, borgaralegu þjóð-
félagi. Við þessa mótsögn hafa að vísu mörg
skáld þurft að berjast að minnsta kosti síð-
ustu 100 ár. En merkilegast er það að hjá
Tómasi Guðmundssyni virðist hún vera ó-
meðvituð, eða fölsuð.
Á þessari mótsögn bryddir oft í bókinni,
en hvergi verður hún berari en í kafla sem
327