Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 95

UMSAGNIR UM BÆKUR
borizt til íslands með riddarabókmenntum
þegar sögur þessar voru skráðar og þá lá
beint við að höfundarnir veldu það efni til
meðferðar er slík einkenni hafði til að bera
úr liðinni tíð. Ur því var eingin furða þótt
margt yrði líkt með skyldum.
Bjami Einarsson tekur fyrir það ósam-
ræmi vísna og lauss máls í sögunum, sem
laungum hefur styrkt menn í þeirri skoðun
að vísumar séu eldri sögunum. Þetta mál
er þannig vaxið að um það má endalaust
þrátta, ekki sízt vegna þess hve vísumar
eru á misjafnlega trúverðugan hátt til les-
andans komnar. Mislestrar og misskilníng-
ur afritara eru alkunna. — Bjarni eyðir í
þetta miklu plássi og jafnan í þeim tilgángi
að sýna frain á að vísumar séu verk sögu-
höfunda. Hann telur rök fyrirrennara sinna
hæpin, en aðferð hans lýsir sér ekki síður
í því að treysta hæpnum möguleikum; það
væri óðs manns æði að rekja þetta vísu fyr-
ir vísu.
Bjama skortir átakanlega yfirsýn á það
hversu vísur Kormáks sögu mynda sam-
heingi hennar. Hvað eftir annað semur höf-
undur hennar klausu, oft eitthvað ávarp,
framanvið vísu í því skyni að vísan verði
brúkleg fyrir samheingið, en þessu atriði
sinnir Bjarni sem minnst. Þessi aðferð er
hinsvegar svo ríkjandi í samsetníngu Kor-
máks sögu að hún bendir eindregið til að
höfundurinn semji sögu með tilstyrk vísna
sem þegar eru fyrir hendi. Hin athyglis-
verða niðurstaða Hermanns Pálssonar um
mansaunginn leiðir þetta enn betur í ljós.
Þá er ástæða til að kalla það óskýrt frá
hendi Bjarna Einarssonar hve ólíkar per-
sónur koma fram í vísum Kormáks og
Hólmgaungu-Bersa. Mér er skapi næst að
telja það kraftaverk af lýrísku ástaskáldi
einsog þeim er stendur að vísum Kormáks,
að speigla slíka andstæðu og sést í vísum
Bersa — í sömu andránni.
í sambandi við áhrif frá próvenskum
skáldskap og trúbadúrum ræðir Bjarni ein-
gaungu um fomíslenzkan ástakveðskap.
Safnar hann saman á allmargar blaðsíður
þeim vísum er teljast mega til manvísna, er
þá mjög smásmuglegur og leitar hvarvetna
uppi merki „tilfinningasemi, ástarþráar eða
harms“. Og hvenær sem hamíngjan er hon-
um svo hliðholl að hann rekst á slík ein-
kenni, er hann ekki seinn á sér að telja það
þegar í stað ættað frá Provence. Þetta er
þegar í dróttkvæðakaflanum (bls. 18—39)
lítt sannfærandi. En þarsem Bjarni ræðir
eingaungu um ástavísur, verða óhjákvæmi-
lega útundan vísur sem kynnu að vera af
sama toga án þessað hljóða uppá ást og
sorgir. Liggur í hlutarins eðli að slíkt hlyti
að vera til. I rauninni er tilgángslaust að
einblína á manvísur, þarsem vísur um ann-
að efni gæti borið einhver merki hugsan-
legra áhrifa frá Provence; og það sem
meira er: þær gætu hrundið þeim mögu-
leika að um áhrif sem þessi geti verið að
ræða. — Hermann Pálsson sýndi með dæm-
um fram á að ekki þarf að seilast suðurí
Provence til að finna hliðstæð einkenni í
saknaðarljóðum: hann dró fram atriði úr
kveðskap Egils Skallagrímssonar, Hall-
steins Þeingilssonar og Sighvats Þórðar-
sonar.
I þessu sambandi væri ekki úr vegi að
nefna vísur sem hvorki fela í sér ást né
söknuð, en eru þó skyldar ástavísum sögu-
aldarskálda að því er snertir rómantík, t. d.
síðustu vísur Þormóðar Kolbrúnarskálds á
Stiklastöðum eða vísu Sighvats: Fúss læzk
maðr, ef missir — meyjar faðms, at deyja.
Hvorki Fóstbræðra saga né Sighvatsþáttur
skálds falla efnislega inní sama ramma og
þær ástaskáldasögur fjórar sem Bjarni Ein-
arsson hefur á oddinum, og þyrfti æma
hugkvæmni til að álíta vísur Þormóðar og
Sighvats vera 13. aldar smíð.
Bjarni geingur framhjá vísum þeim í
Bjarnar sögu er sýna augljóst sambland
333