Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 29

SAGNFRÆÐIN OG ÞRÓUN HENNAR
um. Þegar írar hlutu að lokum sjálf-
stæði 1921 og tóku að skrá sögu sína
handa skólum landsins, varð grund-
vallarmunur á viðhorfum þeirra og
Englendinga til einstakra manna og
atburða. Sama er að segja um ind-
verska sagnaritun. Þegar ég var í
menntaskóla, var þar lesin bók með
frásögnum m. a. um Charles Gordon
(nefndur Gordon pasja), snjallan
enskan herforingja, sem braut á bak
aftur kínversku bændabyltinguna tai-
ping, en féll í Khartum í Súdan 1885
í hinni svonefndu Mahdi-uppreist.
Frásögnin var á þann veg, að allt var
gott og göfugt, sem Gordon og menn
hans gerðu, en andstæðingarnir voru
grimmir villimenn. Nú er málum
þann veg komið, að hvorki íslending-
ar né Englendingar hampa framar
þeirri frásögn í kennslubókum, svo
ört breytist viðhorf manna til atburð-
anna á vorum dögum. Nú hafa bæði
Súdanbúar og Kínverjar rétt hlut sinn
og semja sínar eigin sögur og meta
atburðina frá öðru sjónarmiði. Þann-
ig leiða þjóðfrelsishreyfingar og auk-
in alþjóðasamvinna á vorum dögum
til endurskoðunar á fornri sagnarit-
un og sagnahefð. Menn rita ekki
framar sagnfræðibækur einungis fyr-
ir sína eigin þjóð, heldur að meira
eða minna leyti fyrir alþjóðlegan les-
endahóp, einnig hér úti á íslandi.
Það líður sjaldan langur tími frá því
að íslenzkt sagnfræðirit kemur út,
þangað til það er í höndum banda-
rískra, enskra, norrænna og rússn-
eskra sagnfræðinga, sem reyna að
vega það og meta. Sagnfræðin er al-
þjóðleg og menn keppast við það á
vorum dögum að samræma sjónar-
mið sín, styrkja alþjóðlegan vísinda-
legan grundvöll fræðigreinarinnar.
En sagnfræðingurinn er mjög
bundinn af þeirri hefð, sem ríkir í
samfélagi hans um efnisval og sögu-
túlkun. Allt fram á 19. öld tók hann
víðast að erfðum einhæfar frásagnir
af athöfnum stórmenna, leikra og
lærðra, og styrj aldasögur. Sú sögu-
hefð er enn rúmfrek í sögubókum,
sem við lesum og lærum. Þjóðir Vest-
ur-Evrópu eða ráðandi stéttir þar eru
alls ekki jafnherskáar eða hugbundn-
ar styrjöldum og sagnfræðirit þeirra
gætu gefið ófróðum manni til kynna,
og á síðustu árum hafa Frakkar t. d.
sætt gagnrýni fyrir það að gera of
mikið úr persónu Napóleons sem
áhrifavalds í evrópskri sögu. En hér
liggur ævaforn hefð að baki, sem er
erfið viðfangs, en raddir gerast stöð-
ugt háværari um það, að frásagnir af
athöfnum konunga, herforingja, sig-
urvegara og landvinningagarpa séu
ekki nema að litlu leyti saga þjóð-
anna sjálfra.
Vöxtur alþjóðlegra viðskipta og
borgarastéttarinnar á 18. öld varð til
þess að beina hugum manna fremur
en áður að hagþróuninni og eflingu
atvinnuveganna, sérstaklega eftir að
Adam Smith gaf út hið fræga rit sitt:
267