Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 91

UMSAGNIR UM BÆKUR
ræðið, heldur skáldskapurinn og pólitíkin,
í víðri merkingu. En hvortlveggja hugtakið
er svo loðið og óskilgreint að allt verður að
einu kviksyndi. — Nokkur dæmi um ámóta
vandaðar rökfærslur hafa þegar verið til-
greind, og verður ekki lengra farið út í þá
sálma, enda mundi það æra óstöðugan. En
reglan er sú að eftir því sem höfundur fær-
ist meira í fang og setur sig í hátíðlegri
stellingar, eftir því verður röksemdaleiðsla
hans innihaldslausari og óskýrari.
í samræmi við tilvitnun hér að framan
má ætla að Tómas Guðmundsson hafi gert
tilveruna upp við sig að eigin áliti, og þessi
bók sé frekari eða að minnsta kosti um-
búðalausari skjalfesting þess uppgjörs en
áður hefur komið frá hendi Tómasar Guð-
mundssonar. Nú er ekki við það að dyljast
að mörgum finnst að tilveran sé ekki svo
óbrotin að hún verði yfirleitt „gerð upp“ á
þann hátt sem höfundurinn gefur í skyn;
Tómasi Guðmundssyni finnst það líka
stundum: „Við getum nefnilega aldrei
vænzt þess að hafa fundið hinn eina endan-
lega sannleik, þetta sem við köllum stund-
um heimsins tromp,“ segir hann á bls. 108.
Þessar tvær andstæðu staðhæfingar, um
uppgjör tilverunnar og heimsins tromp, eru
harla einkennandi um þessa bók, ómeðvit-
aðar mótsagnir hennar, ósamrýmd kenn-
ingaslitur hennar, ósjálfráða sveiflu höfund-
arins milli broddborgaralegrar þröngsýni
og sjálfbirgingsskapar annarsvegar og hins-
vegar grunsemda um að meira þurfi til að
gera tilveruna upp. En því miður, trúin á
að sannleikurinn sé virðulegur horgari er
undirstraumurinn.
Spámennska hefur jafnan farið Tómasi
Guðmundssyni illa úr hendi, og í þessari
bók er hún því ankannalegri sem formið
gerir höfundinn berskjaldaðri. Það er óvart
hérumbil rétt hjá Matthíasi Johannessen:
undanbrögðin eru gagnslaus; eftir lestur
þessarar bókar skilst alltof vel og betur en
áður hin göfuga nafnhót Tómasar Guð-
mundssonar: borgarskáld Reykjavíkur, —
veitt af hinum virðulegu borgurum kreppu-
útgerðarinnar, staðfest nú síðast af virðu-
legum lénsgreifum hernámsins.
S. D.
Skúli Guðjónsson:
Bréf úr myrkri
Heimskringla 1961.
Facran sumarmorgun fyrir 35 árum sát-
um við afi minn í varpanum á Felli.
Afi var þá nærri orðinn blindur. Spurning,
sem ég hafði reyndar velt fyrir mér áður,
varð allt í einu sérstaklega áleitin af ein-
hverju tilefni, sem ég hef gleymt: Hvernig
ætli það sé að vera blindur?
Það hefði verið nærtækt að spyrja afa.
Ilann var svo þolinmóður og ófyrtinn, að
ég gat spurt hann um flest. En um þetta?
Nei, það var ómögulegt!
En til að verða þó einhverju nær, gerði
ég þá einföldu og sakleysislegu tilraun að
taka höndunum fyrir augun og ímynda mér
að þeim yrði ekki þokað þaðan aftur. Og
reyndar, hún krassaði! Þessi ógnarfulla
formyrkvun í morgundýrðinni þama í hlað-
varpanum, þetta andartak, sem ég gerði
mér hægt um hönd að margfalda með ei-
lífðinni, það hefur orðið mér ógleymanlegt
alla stund síðan. En svo krassandi sem þessi
tilraun var og afhjúpun hennar á eilífðar-
myrkrinu, þá náði hún þó aldrei nema til
einnar hliðarinnar á sannleikanum um þetta
mál, því hann er enda jafnmargbrotinn og
sjálft lífið. Myrkrið hefur goldið hennar
hjá mér að ósekju allt of lengi.
Nú hafa fyrir skömmu borizt bréf þaðan,
— óvænt svör við spurningu bemsku minn-
ar. Blindi bóndinn á Ljótunnarstöðum í
Strandasýslu, hann Skúli Guðjónsson, tek-
ur með þessum bréfum sjáendur við hönd
329