Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Síða 28

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
breiðum grunni, heldur fjallað að
mestu um ríkjandi stéttir, eða stjórn-
mála- og kirkjusögu, og sú er einnig
staðreyndin víðast hvar. Allt frá því
að klerkar Súmera tóku að draga til
stafs endur fyrir löngu og fram yfir
borgarabyltingar á Yesturlönduin á
19. öld, var skriftarkunnátta lítt út-
breidd í heiminum og víðast ein-
skorðaðist hún við fámennan hóp
ráðandi manna eða stétta. Fyrstu rit-
arar Súmera voru hofprestar og þjón-
ar borgarguðsins, sem var stærsti
landeigandi í hverju borgríki. Kon-
ungur borgríkisins var upphaflega
æðsti prestur eða umboðsmaður guð-
dómsins á jörðinni. Ef leikmenn
lærðu einnig að skxifa, urðu þeir
þjónar konungsins eða aðalsmanna
hans og nutu sérréttinda. í Egypta-
landi var pharaóinn talinn guð, en
klerkar voru embættismenn hans eða
umboðsmenn og nutu mikils áhrifa-
valds yfir bændamúg og handiðna-
mönnum. „Ritarinn þarf ekki að
snerta erfiðisvinnu; það er hann, sem
skipar fyrir,“ þannig hljóða hvatn-
ingarorð egypzks föður til sonar síns
í skóla.
Klerkar miðalda voru að miklu
leyti eins settir í þjóðfélaginu og rit-
arar Súmera og Egypta; allir voru
þeir starfsmenn heilagra stofnana, og
miðaldakirkjan, sem veitti umboðin,
var ríkasti landeigandi samfélagsins
og óhagganlegur máttarstólpi ríkj-
andi stjórnarhátta. í lýðveldum forn-
aldar voru málin ekki svona einföld.
í Grikklandi og Rómaveldi kunnu
þrælar stundum að skrifa, en höfund-
ar sagnfræðirita voru samt sem áður
oftast vel efnaðir borgarar, herfor-
ingjar eða menn nátengdir stjórnar-
herrunum. Á þessu verður örlítil
breyting á 16. öld fyrir áhrif forn-
menntastefnunnar og siðaskiptanna
sums staðar í álfunni; en þó er sagna-
ritun mjög rígskorðuð við ráðandi
stéttir víðast hvar allt fram á 20. öld
og er það jafnvel enn í dag sums stað-
ar.
Allt þetta skeið eru sagnaritarar
mjög bimdnir af stöðu sinni, þjóð-
erni, trú og siðum, þótt öðru hverju
skjóti stöðugt upp mönnum, sem setja
hlutleysi eða hlutlægni og sannleiks-
ást ofar öllu. Súmerskur prestur í
Lagash, sem skráði frásögn um það,
hvemig borgin Umma sigraði La-
gash, lýsir þeim harmleik sem tilefnis-
lausri og óréttlætanlegri árás fjand-
mannsins. Annálaritarar Egypta,
Babyloníu og Assyríu og arftakar
þeirra lýsa styrjöldum og sigurvinn-
ingum frá þjóðrembingssjónarmiði.
Assýrsk saga um miskunnarlausa eyð-
ingu Súsu og dráp Elimíta rúmum
600 árum f. Kr. lýsir því sem hegn-
ingu fyrir uppreist gegn þjóðguðnum
Assur. A síðustu áratugum hafa t. d.
enskir sagnfræðingar þurft að endur-
skoða ýmislegt í fræðum sínum, af
því að fyrirrennarar þeirra hafa látið
stjórnast af sömu þjóðrembingshvöt-
266