Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Blaðsíða 84

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
um voveifleg endalok Hemingways, hljóta
þau aftur á móti, eins og raunar flugslysið
1954, að undirstrika þann rómantíska ofsa
örlaganna, sem eru sameiginleg undirstaða
í ritverkum hans. Hemingway hefur, í stuttu
máli, unnið úr lífi sínu kvöldu og einöngr-
uðu í þjóðfélagi, sem hann hefur einur.gis
stopult samband við, hinar ýmsu gælur við
lífsleiðann, sem stundum birtist í táknum
svo verkið verður eins og þjóðsaga úr einka-
heimi skáldsins.
Þrátt fyrir nostursama og ljóðræna ná-
kvæmni í lýsingum hans, sem hljóta að vera
áhrif frá góðskáldunum á síðustu öld eins
og Balzac eða Flaubert, þá hefur Heming-
way fyrst og fremst, þveröfugt við lýsingar
Balzacs og Stendhals á þjóðfélagslega virk-
um persónum, elt einmanadrauma síðborins
byronista (þarafleiðandi þessi hetjulega af-
staða og hegðun). Samt mundu snjallar
lýsingar á nautaati, skyltiríi og veiðiferðum
hrökkva skammt. Og þegar Hemingway fer
óralangt fram úr exótískum primitívisma
þeirra engilsaxneskra höfunda, scm kennd-
ir eru við útilíf og „náttúru", þá er það
fyrst og fremst vegna þess að hér finnum
við nútímaþjóðfélagið með þöglan dóm yf-
ir hinum meinlausustu dægrastyttingum
svo þær hætta að vera skemmtun. Þrátt fyr-
ir yfirborðið hafna beztu verk Hemingways
í kringumstæðum, sem skilja hann eftir
ráðþrota og — við andlát hans vaknar sú
tilgáta — ef til vill örvilnaðan.
Það hefur verið sagt að hann væri einn
af talsmönnum kynslóðarinnar, sem kölluð
var hin glataða. Ódeigur berst hann í stríði
til að sannfærast um fáránleika ef ekki
allra þá að minnsta kosti sumra styrjalda,
því hann er púrítani og jafnvel þegar hann
hæðist að hversdags boðum okkar og bönn-
um trúir hann einlægt á siðgæði, sitt eigið
siðgæði, sem er einskonar innri dularfull
nauðsyn. Eftir Kaporetto eru herforingj-
amir skotnir (Vopnin kvödd). Hver hefur
rangt fyrir sér? Hver rétt? Mitt í fárán-
leikanum er sannleikurinn fólginn í ást-
inni sem tveir deila; söguhetjan bandaríska
stendur jafnt utanvið þessi mannvíg og
deilur hvort þau eru löggilt eða ekki. Með
þessu hugarfari verður ævintýramennskan
í sjálfri sér að tilgangi, sem Hemingway les
út úr hverju andliti, en hann sleppur fram
hjá hótfyndninni fyrir það í fyrsta lagi, að
hann er stílisti, en einkum þó fyrir það, að
í innsta eðli sínu er hann skáld og getur
tengt sín eigin örlög við örlög nautabanans,
hnefaleikarans og jafnvel glæpamannsins.
Það er hann sjálfur sem við hittum alltaf
fyrir með dálítið stuttaralega heimspeki
hins glæsta fjárhættuspilara, eins þegar
hann tekur þátt í tragískum atburðum.
En allt hefði þetta orðið heldur rýrt til-
lag ef skáldið hefði ekki 1936 orðið sér
meðvitandi — þó óljóst væri — um heim í
klóm fasismaæðisins.
Hann er ameríkani af gömlu gerðinni,
andlegur samtíðarmaður uppreisnarmann-
anna 1775, og getur ekki þolað þær mótsetn-
ingar, sem leiða til glæpaverka heilla þjóða.
Ævintýramaður og fagurkeri, rómantískur
þverhaus, þaraðauki áhugamaður um lífs-
háska, spyr sjálfan sig heiðarlega svo sem
tilheyrir hinum mikla yankee lýðræðissinna,
sem hann gefur sig út fyrir að vera: Hvers-
vegna deyja íbúar Kúbu úr hungri? Þessi
spurning er borin fram í Einn gegn öllnm.
Samúð hans er öll með þessum snauða
ferjumanni, móti auðugum ferðamönnum;
vitaskuld án allrar engilsaxneskrar nöldur-
semi; öllu fremur með nokkrum stóryrðum
og sýnilegum andstæðum. En þó varð það
Spánarstríðið, sem veitti honum, eins og
næstu kynslóð á eftir, að minnsta kosti
nokkra innsýn í pólitíska baráttu samtíðar-
innar.
Þrátt fyrir rangtúlkunina frá Hollywood,
sem óbeint gæti haft neikvæð áhríf á sög-
una, er Hverjum klukkan glymur meistara-
322