Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 70

Tímarit Máls og menningar
hlutlægt. Ég álít, að hver og einn
verði að ákveða gæði listaverks íyrir
sjálfan sig samkvæmt eigin mæli-
kvarða, að hlutverk gagnrýnandans
sé aðeins að segja frá eigin brjósti
hvernig verkið komi sér fyrir sjónir.
Hann á ekki að draga neina dul á
það, að hann fari með persónulegar
skoðanir.
En öll þessi ummæli um bók-
menntagagnrýni eru næsta óhlut-
kennd. Það er bezt ég komi með sýn-
ishorn af framkvæmdinni. Ég ætla
að taka til meðferðar eitt öndvegis-
verk íslenzkra eftirstríðsbókmennta,
Tímann og vatnið eftir Stein Stein-
ar. Nálega hver einasti Islendingur
virðist vera hrifinn eða hneykslaður
af þessum kvæðabálki, en það hefur
verið einkennilega hljótt um hann af
hálfu gagnrýnenda. Það er eins og
tólin bíti ekki á hann. En ég held að
þessi kvæði séu einkar heppileg til að
fjalla um þau frá sjónarmiði lista-
gagnrýni. Ég hef hugsað mér að
styðjast eingöngu við fyrstu útgáf-
una (Helgafell, 1948). Þessi hók mun
vera í fárra manna höndum, en ekkja
skáldsins hefur góðfúslega gefið leyfi
til að endurprenta hana hér.
Það fyrsta sem við rekum augun í
eru einkunnarorðin:
A poem should not mean
But be
Archibald MacLeish
en við megum ekki láta þau fæla okk-
ur frá því að athuga kvæðin. Flestir
virðast skilja þetta svo, að skáldskap-
ur eigi að vera einhvers konar orða-
tónlist, sem ekkert þýðir: hagara gag-
ara skruggu skró. En nákvæm þýðing
á þessum orðum mun vera: hlutverk
kvæðis er ekki að meina, heldur vera,
og það þýðir einungis, að merking
þess sé órj úfanlega tengd forminu, að
vera þess sé óskipt eining. Orð Mac-
Leish eru sérstaklega ætluð efnis-
gagnrýnendum sem eru vanir að
endursegja „tilgang“ eða „boðskap“
kvæðis í sem styztu máli og taka síð-
an til óspilltra málanna við að at-
huga hvort hann sé æskilegur eða
ekki. Okkur er tekinn vari fyrir því,
að það sé nokkur aðskilj anlegur boð-
skapur í þessum kvæðum, að það
sem sagt er geti með nokkru móti ver-
ið sagt öðruvísi en það er sagt í
kvæðunum.
En ég ætla ekki að taka þessi orð
allt of hátíðlega. Stundum verður
ekki komizt hj á því að tilgreina inni-
hald kvæðanna, en við ættum alltaf
að reyna að halda okkur sem næst
upprunalegu orðalagi. Tökum svo
kvæðin eftir röð:
1
Tíminn er eins og vatnið
Og vatnið er kalt og djúpt
Eins og vitund mín sjálfs
Og tíminn er eins og mynd
Sem er máluð af vatninu
Og mér til hálfs
180