Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
Íslendíngasögur á 13du öld og héldu eftlr 200 ára óslitinn saltarasaung að á
íslandi hefðu á heiðnum tíma verið einhverskonar ásatrúarkirkjur, hofin
margrómuðu, með tilheyrilegum ásarétttrúnaði og ásakaþólsiku. Var trúin á
Völsa kanski ásatrú? Eða vogarskálarnar sem Einar skálaglamm trúði á?
Eða þeir sem trúðu því að feður þeirra dæu í Helgafell, voru þeir ásatrúar?
— hvað þá heldur þeir sem áttu sér fúlltrúa í steini eða fossi. Megnið af
goðakvæðum okkar virðist ort í anda frumvísu íslenskra bókmenta, „Grey
þyki mér Freya“, þeim kveðskap einum sem fundinn verður hjá Ara.
Ef ég ætti að þreifa mig áfram eftir stund og stað gegnum lausavísnaþátt
Hávamála mundi ég fyrst staðnæmast við nokkrar línur um útfarir. Erindi
með Ijóðahætti í tveim afbrigðum fjallar um hauglagníngu: byrði betri /
berat maður brautu að / en sé manvit mikið. Þessi vísupartur gæti verið
ortur á íslandi einsog hvar annarstaðar á norrænu svæði á hauglagníngar-
öld. Það var siður á íslandi aungusíður en á Norðurlöndum að heygja gilda
menn nær þjóðbraut. Jafnsatt er líka á Norðurlöndum einsog á íslandi að
betri byrði en „manvit“ bera menn ekki, hver til síns legstaðar. f öðru er-
indi er vikið að hauglagníngu með þessum orðum: Sjaldan hautarsteinar /
standa brautu nær / nema reisi niður að nið. Hér er falin endurminníng
um sið sem hafður var, einkum í Suðurskandínavíu, laungu fyrir sagnfræði-
lega tíð, að reisa mönnum bautasteina. Hinsvegar kemur nafnið á steinum
þessum hvergi fyrir nema í íslenskum textum; kynni þó stef þetta í Háva-
málum að vera ævagömul minning.
Tvisvar er í Hávamálum 1—83 vitnað til brunasiðar sem sjálfsagðrar
venju, án þess gefið sé i skyn hvenær eða hvar. Línurnar eru þessar: Blindur
er betri / en brendur sé, og Að kveldi skal dag leyfa, konu er hrend er. Eitt
er augljóst, báðir þessir vísupartar vísa Vestumoregi og íslandi á bug, með
því einginn veit til að á þessum svæðum hafi verið brunaöld til forna.
Þó liggur í 'hlutarins eðli að þessi brunaöld hefur verið á norrænu svæði;
kynni vísbendíng sú sem erindin gefa að vera forgömul. Brennuöld var í
Suðurskandínavíu á eiröld og því forsögulegt fyrirbæri. Kristján Eldjárn
getur þess í Kuml og haugfé að líkbrensla á forsögulegum tíma sé ekki með
öllu óþekt austanfjalls í Noregi. í plássum þar sem alsiða var að brenna lík
hefur „brendur" þýtt sama sem „dauður“.
Við höfum núna litla eða aungva hugmynd um trúarskoðanir sem ríktu á
eiröld í Skandínavíu, nema eitt er víst, það var ekki „ásatrú“. Sum erindi
Hávamála eiga rætur í sóldýrkun og elds. Helluristur skandínavískar úr
fomöld vitna að sínu leyti um sóltrú og frjósemisdýrkun þess tíma. í Háva-
10