Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 45

ASdragandi frönsku. byltingarinnar 1789
rásina svo mjög, að hún skilar dagsverki, sem áður tók kannski aldir að vinna.
Hin mikla franska bylting 18. aldar er dæmi um slíka innrás þjóðsögunnar
í sögulegan viðbuð, sem fram fór fyrir opnum tjöldum og hafði allan heim-
inn að ÖLorfanda.
Franska byltingin hafði ekki runnið nema stuttan sj>öl af skeiði sínu er
leitazt var við að kanna hana og meta sögulega. Það var enski rithöfundur-
inn og stjórnmálamaðurinn Edmund Burke, er tók sér þetta fyrir hendur
í bók sinni Reflections on the French revolution — Hugleiðingar um frönsku
byltinguna. Hún birtist árið 1790, rétt einu ári eftir að stéttaþingið hafði
setzt á rökstóla og á þessu eina ári var hún prentuð í ellefu útgáfum og fór
á svipstundu sigurför um alla Evrópu. Þessi bók Burkes varð heilög ritning
hins evrópska afturhalds og vafasamt, hvort önnur bók þeirra tíma hafi
orðið áhrifaríkari í stjórnmálum álfunnar en hún. Burke komst að þeirri
niðurstöðu, að þjóðfélagshagir Frakklands, þeir er hvíldu á konunglegu ein-
veldi, aðli og kirkju, hefðu alls ekki verið með þeim hætti, að slík bylting,
sem hann hafði orðið áhorfandi að, yrði réttlætt. En þegar hann tók að
skýra það fyrirbæri, hvernig á því stóð, að byltingin brast á þrátt fyrir allt,
lýsti hann henni sem samsæri fámennrar klíku rithöfunda og þeirra, sem
Frakkar kölluðu „heimspekinga“, philosophes, er hefðu grafið undan kirkj-
unni og gert bandalag við nokkra auðmenn úr horgarastétt, sem voru ólmir
í að gera reikningsskil við hinn arfhelga aðal. Þessi samsæriskenning var
gripin á lofti af rithöfundum kirkjulegra og veraldlegra franskra aðalsmanna,
sem flúðu land og hugleiddu í tómstundum útlegðarinnar þá feiknstafi, er
byltingin letraði á hið forna föðurland þeira. Enn í dag nýtur samsæris-
kenning Burkes og hinna frönsku aðalbomu útlaga mikillar útbreiðslu meðal
þeirra nútímamanna, sem hafa ekki enn tekið hina miklu byltingu í sátt.
Borgaralegir sagnfræðingar Frakklands á 19. öld tóku, sem við var að
búast, byltinguna allt öðrum tökum. Sjálfir voru þeir heinlínis synir þessarar
byltingar og þeir litu hana bæði í bjartara Ijósi og frá hærri sjónarhól en
hinn enski eyjarskeggi Edmund Burke, haldinn stríðum pólitískum fordóm-
um þeirrar yfirstéttar Englands, sem tekizt hafði að sameina og sætta lands-
drottinsveldi og auðmagn verzlunar og stóriðju. Franskir sagnfræðingar,
á borð við Jules Michelet, lýstu byltingunni sem skyndilegu eldgosi þar sem
öll franska þjóðin hafi risið upp gegn óþolandi harðstjórn einveldisins og
ánauð og örhirgð, sem hið gamla stjómarfar hafði á hana lagt. Þessi sögu-
skoðun á frönsku byltingunni hefur orðið almennari og lífseigari en sam-
særiskenningin, ríkir enn í almennum og alþýðlegum ritum um byltingar-
35