Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 21

Nokkrir hnýsilegir staSir í jornkvœifum
málum er bæarbragurinn settur af skynsemistrúarmönnum og kemur varla
fyrir trú á neitt yfirnáttúrlegt, nema einni vísu hefur af einhverjum ritstjóra
veriS skotið inn úr þjóösögunni um kveinnafar Óðins með Gunnlööu, er. 13.
Deyr fé gæti verið eftir rasjónalista á öllum tímum, hvar í heiminum sem
væri. Kanski þeir hafi haft skynsemistrú svipaða þeirri sem ræöur bálförum
hjá okkur nú á dögum. Bálfarir til foma kynnu líka aö vera þáttur í elds-
dýrkun. Brennualdarorðtæki í kveðskap gæti veriö forn málvenja einsog al-
geingt er í orðskviöum og spakmælum; indóevrópskar túngur eiga þar sam-
eiginlegan arf; á íslandi er sagt „eplið fellur sjaldan lángt frá eikinni“ þó
viö höfum hvorki epli né eik. „The saying has been proverbiaI“, segir GuÖ-
brandur Vigfússon, eöa Konráö, um þetta efni í Cleasby.
Líking af höltum manni sem vill „henda hrein í þáfjalli”, Háv. 90, 9—10,
er stundum talin sönnun þess aö Hávamál séu upprunnin í Noregi. Án þess
gerðar séu ályktanir um Hávamál upp til hópa, virðist svona líkíng noröur-
skandínavísk, hvort sem hendíngin er ort þar nyrðra eða skáldið kynni að
hafa sótt hana í endurminníngasjóö sinn. Þáfjalls-minnið kemur fyxir í lok
upptalníngar þeirrar sem myndar að sínu leyti upphaf kvennavítaþáttarins
Meyar oröum skyli manngi trúa. í svona þulur sem vaxa útúr textanum,
'hleypur gjarna ofvöxtur; stundum hafa þær svip af næsta óþörfum alþýöleg-
um fróðleik, stundum af læröum fróðleik jafnvel enn þarflausari; stundum
orka þær á mann einsog bríarí eða fikt. Maöur af manni bætir lið í
upptalníngu; þetta gæti verið einhverskonar parlour-game, stofuleikur.
Sígilt er að brúka þulu til aö svæfa börn, því endurtekníng er svæfandi;
við þulu má bæta endalaust, skjóta iinn eða sleppa úr eftir því sem verk-
ast vill; venjulega trosnar þulan upp undir lokin, en þá er barnið sofnað.
Upptalning einsog í þulu þeirri sem hér er rædd er einföld og reglubundin,
mnemoteknisk, loðir vel í minni og auðvelt að bæta í hana ef eitthvað
gleymist en einmitt slíkir eiginleikar þulu mynda skilyrði til langminn-
is. Ekkert er því tii fyrirstöðu að slík þula um hættu af kvenfólki sé að stofni
til eldri en landnám íslands, þó hún sé líkleg til að hafa meir verið tíðkuð
af kvenmannslausum sæförum sem kváðu um eplin „þau eru súr“, heldur en
kvenmönnum sem voru að koma börnum í ró. Úlfur, kráka, ormur, bjöm og
loks hreinn í þánandi fjalli, augljóst að þetta er óíslenekt dýraríki. í þessu
fólklori eru Norðurlönd nálæg en ísland ekki.
Samtímis vildi ég mega benda á hve upptalníngarliðir í Loddfáfnismálum
eru að sínu leyti til fallnir að geymast í minnum: átján atriði í jafnmörgum
erindum í röð. Ekkert sérstakt mælir því í gegn að kvæði þar sem hvert efnis-
11