Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 85

Hugleiðingar
einsog það er orðað, og þeir síðaa aflífaðir
ásamt floklkwum, þegar Torfi Valbrandsson
fer á irý að sínum forna fjanda, Þorgeiri,
og hefur þá tilstynk annarra höfðíngja upp-
sveitanna. Og Þorgeir kemst enn undan,
„norður á Strandir og var þar drepinn,
sem segir í Álfgeirs þætti“. Hellismenu í
SurtshelH voru flokkur Þorgeirs gyrðil-
skeggja í ábyrgð Smiðkelssona, snauður,
sekur og „siðlaus“ lýður á óaldartíma.
Þessi atburðarás er auðvitað getgáta, en
raikin samkvæmt því sem ádrepuT fomrit-
anna gefa tilefni til, séu þær virtar viðlits.
Eftirstöðvar þessa örvæntíngaræðis voru
síðan risavaxnor beinadýngjiur, sex skref í
þvermál var haugurinn inni við bæHð þeg-
ar Eggert Ólafsson kom að 1750, og enn
sér vott þessa beinasmælkis víða um hell-
inn þótt ferðamenn hafi gerzt þar heldur
fjölþreifnir. Um þessa beinamergð gildir
annað tveggja, nema hvorttveggja sé: dvöl
manna í lángan tíma eða vist nokkurs
mannfjölda, og sé ég ékki betur en 6por-
baugshleðslan bendi til hins síðara.
Sá æm neitar því að SurtshelHr sé vígi
gott, hefur aldrei í hellinn komið. Á Sturl-
ungaöld ræða menn um Vígislhelli sem
„vígið“. Þar er að verki hugmynd eða
minníng rnn menn sem eiga hendur sínar
að verja, enda er staðurinn sýnilega val-
inn með það fyrir augum.
Þegar meta skal atburði nokkurs, sakar
ekki að huga að samtíð þeirra, aldarhætti,
árferði og þjóðfélagsháttum. Ég man eklki
til að hafa séð nokkurn mann sem um
Heliismenn hefur fjallað, skoða minníng-
arnar um þá í ljósi hallærisins á sama
tíma, „óaldar í heiðni“ sem mdnnileg hef-
ur orðið, svo minnileg að sagnaritara í
Norðuráifu hryllir upp þegar þeir minn-
ast hennar. Eftiitektarvert er að hin ís-
lenzka heimild í Skarðsárbók leggur ein-
mitt áherzlu á dráp útilegu- og stulda-
monna í sömu andrá. Skóggángsmanna-
flokkar virðast hafa verið landplága á ofan-
verðri 10. öld, og vafalaust er ákvæðið um
að „hver frelsti sig, sá er þrjá dræpi seka“
lögfest í því augnamiði að sundra slíkum
flokkum eða hindra að þeir mynduðust.
III. „Óskilgreind regla“
Og nú hefur Halldór Laxness feingið
úrskurð um aldur stórgripshnútunnar sem
hann reyndist svo þarfur að hafa með 6ér
úr SurtshelH árið 1948: ca. 940, 100 ár á
eða af; kemur það vel heim við það sem
fornar heimildir greina um mannavist í
hellinnun, en flytur eingar nýjor opinberan-
ir frekar en Vínlandskortið. Hinsvegar
virðÍ9t Halldóri enn vera undarlega hug-
leikið að útiloka setu ófrjálsra manna í
hellinum. Þetta er þó ekki flóknara mál
en það: að allir menn, frjálsir sem ófrjáls-
ít, leita sér einhversstaðar hælis, með mis-
jöfnum orðstír og árángri. í grein sinni í
síðasta hefti Tímarits Máls og menningar
hefuT Halldór uppi óljóst tal um búsetu í
hellinum á landnámsöld, þegar lög í réttar-
farslegum skilníngi höfðu enn ekki öðlazt
gildi á f slandi, það er að aegja fyrir 930, en
þetta virðist Halldór aðeins ræða í því skyni
að flýja það sem fyrir liggur: minnínguna
eða hugmyndina um seka menn í réttar-
farslegum skilníngi, í stað þess að líta á
rök hennar á jöfnum giundvelli, einsog
skoða skyldi allar opnar leiðir; auk þess
sem1 réttarvitund fólks verður ekki fynst til
þann dag sem lög öðlast gildi á einhverjum
stað. í grein Holldórs er SurtshelHr 9kyndi-
lega orðinn „aðgeingilegur verustaður"
fyrir „snauða skipamenn“ sem „híngað
ráku9t austan um haf“; ég fæ ekki með
góðu móti skilið hvemig snauðir menn
9em þráttfyrir allt réðu fyrir akipum þurftu
að rekast híngað austan um haf tilað hefja
nautgriparækt í hraunholum — iðrum jarð-
ar í urð og grjóti þar9em ekki sér skímu.
75