Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 71

Er nokkurt vit að ganga aftur?
Samt hafði hann engan góðan sögumann hitt. Einu sögurnar, sem hann
hafSi heyrt í Reykjavík, voru mjög stuttar og efni þeirra æ hið sama —
draugar. Vissulega voru þess dæmi, sagði Þorleifur, að framliðnir, einkum
ef þeir höfðu verið illmenni í lifanda lífi, risu úr gröf sinni, riðu húsum,
drápu búpening, réðust á fólk og frömdu sitt af hverju, sem þeim hafði ekki
unnizt tími til fyrir dauðann. Þorleifur mundi nokkur dæmi um þetta. „En
hvort má það vera,“ spurði hann undrandi, „að nú hafi menn eigi frá merk-
ari atburðum að segja?“ Auk þess voru þær sögur, sem hann hafði heyrt,
'afar illa sagöar. Þar var t. d. ekkert minnzt á ættemi þeirra, sem sagan gat
um, og sumar sögupersónur ekki einu sinni nefndar með nafni.
Hvað stóru smáletruðu blöðunum viðkom, þá hafði Þorleifur engan áhuga
á þeim; í þeim væru greinilega silíkar lygasögur, að menn fleygðu þeim strax
að lestri loknum eða gerðu sér gott af mýkt þeirra og þerrikrafti. Reyndar
var Þorleifi óskilj anlegt, hví þessar sögur væru yfirleitt færðar í letur, úr
því að þær voru slík ósannindi, að þær voru ekki varðveizlu verðar.
Hins vegar gerði Þorleifur ráð fyrir því, að bækur okkar hefðu að geyma
sögur, sem lesa mætti oftar en einu sinni. En honum hafði auðnazt að lesa
aðeins eina af þeim bókum, sem 'hann hafði séð. Hann hafði valið hana vegna
þess, að hún virtist hafa verið mikið lesin. Eins og allar bækur á íslandi nú-
tímans var 'hún rituð smáum og fyrir Þorleif torkennilegum stöfum. í henni
var fjöldi óskiljanlegra oröa, enda kostaði það hann mikið erfiði að pæla í
gegnum hana. Á fyrstu síðu var sagt frá vígi svo ógeðslegu, að ógerlegt var
að lesa um það án viðbjóðs, sagði Þorleifur. Slík morð áttu sér ekki stað á
hans tímum. Morðið var framið að næturlagi með höggi aftan frá; vopnið
var eitrað og fórnarlambið gömul og virt kona! En óhugnanlegra fannst Þor-
leifi þó, að sagan greindi ekki frá hefndum fyrir þetta andstyggilega dráp,
þótt hin vegna hefði verið frændmörg og nógir til hefnda, heldur aðeins frá
því, að ókleift reyndist að komast að því, hver vegandinn var! Ef sögumaður
vissi í raun og veru ekkert í sinn haus, hví var hann þá að segja söguna? En
— hélt Þorleifur áfram — hann vissi fullgerla, hver vegandinn var, því að á
öftustu síðu var sagt frá því, að vegandinn er afhjúpaður og játar glæp sinn.
En alla söguna í gegn lætur sögumaður sem hann viti ékki, hver vegandinn
er og læzt gruna hverja sögupersónuna af annarri (nema sjálfan vegandann!).
Með því væri hann ugglaust að gera heimskingjum til hæfis; þeim geðjast
það ævinlega, er aðrir gera sig að fífli; þá finnst þeim þeir sjálfir vera vitrir.
Þorleifur var einnig furðulostinn yfir því, að þótt sögumaður, að eigin
sögn, hafi veriö uppi „er saga þessi gerðist“ (eins og Þorleifur komst að
61