Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Side 41

Sovétkommúnisminn 10 árum eftir „Vorið í Prag“
en alræði að sovéskri fyrirmynd er beitt til að umturna kapítalismanum —
að vísu með heldur ljótum meðulum. Þessari aðgreiningu mega sósíalistar
ekki gleyma. Auk þessa hefur sovétkommúnistum tekist að ná mörgum
mjög heilladrjúgum markmiðum sem hafa falið í sér mikilvæg efnahags-
leg, þjóðfélagsleg og menningarleg réttindi verkamönnum til handa, og
sem hafa opnað fólki áður ófærar leiðir. Þessar umbæmr hafa að vísu oft
verið gerðar á röngum forsendum og þar með dregið dilk á eftir sér, en
þær hafa verið gerðar. Margt hefur verið vanrækt, en ekki allt. Það nægir
að benda á aðstæður í Mið-Asíuríkjum Sovétríkjanna og bera saman ástand
í grannlöndunum, Iran, Afghanistan eða Pakistan, til að styðja þetta traust-
um rökum. Hins vegar verður að viðurkenna að þrátt fyrir allt sem skilur
á milli er eitt það einkenni sovésku alræðisstjórnarinnar sem færist sífellt
í vöxt og réttlætir að nokkru samjöfnuð við fasismann: Hún styrkir stöðu
sína með því að varðveita ríkjandi ástand hvað sem það kostar, enda þótt
það eigi hvergi heima nema á sorphaugi sögunnar.
Sjálfsákvörðunarréttur - neysluhugarfar - lýðneðisþróun
Kapítalísk stéttaskipting fyrirfinnst ekki í austurevrópskum þjóðfélögum
nútímans. Þar er heldur ekki að finna „stéttlaust þjóðfélag jafningja", en
það lagskiptist á annan hátt en í kapítalisma og móthverfurnar eru aðrar.
Að vísu er þjóðfélagsstaða verkamanna, bænda, menntamanna og embættis-
manna ólík innbyrðis, sá mismunur byggist á ákvörðunarvaldi og verka-
skiptingu, ekki á eignarrétti á hinum þjóðnýtm atvinnutækjum. Hagsmunir,
hegðun og markmið hinna nýju þjóðfélagsstétta eru önnur en meðal kapí-
talískra stétta. Við þessi skilyrði eru það ekki einungis hin beittu valdatæki
alræðisins heldur einnig hin nýja þjóðfélagsskipan sjálf sem auðveldar það
að koma á eins konar „þjóðfélagssáttmála" milli valdamanna og hinna
valdalausu, til að draga úr og dylja togstreitu stéttanna og hindra að
óánægja brjótist út. Þetta gerist þrátt fyrir það að óánægjan er mikil og
vaxandi og vandamálin mörg. Helsm rætur þeirra eru sem hér segir:
1. í smáríkjunum í Mið- og Suðaustur-Evrópu varð sovétkommúnisminn
sambland af byltingu og kúgun. Þessar þjóðir, sem voru sögulega fullveðja,
töpuðu fullveldi sínu og sovéskt hernámslið stendur dyggan vörð um
ósjálfstæði þeirra. Að sjálfsögðu njóta þau líka góðs af tengslum við Sovét-
ríkin, hagsmunirnir fara saman á mörgum sviðum. Fullyrðingar maóista
259