Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Side 43

Sovétkommúnisminn 10 árum eftir „Vorið í Prag''
„Sósíalisminn í framkvæmd“, eins og ástandið og öngþveitið í Austur-
Evrópu er yfirleitt nefnt í áróðri, getur ekki leyst þennan hnút nema með
því að endurskipuleggja efnahagskerfið. Vonlaust er að ná meiri fram-
leiðni, skjótari tækninýjungum og betri vinnuhagræðingu án valddreifing-
ar og markaðshagfræðilegra úrræða sem gæm skapað nýja sósíalíska efna-
hagsstefnu. Stjórnkerfinu verður ekki breytt í lýðræðisátt án þess útrýmt
sé skrifræði og samþjöppun valds á efnahagssviðinu.
3. Mesta togstreitan innan þjóðfélagskerfisins er sprottin af andstæðum
valda og undirokunar sem kommúnistar töldu sig hafa útrýmt ásamt kapí-
talískri eign á framleiðslutækjum. Þær andstæður hafa þeir sjálfir endur-
reist í nýrri mynd með þeim skilningi sem þeir leggja í hugtakið „alræði
öreiganna“ og alveldi ríkisins. I reynd hefur sovétkommúnisminn virt að
vettugi hið lýðræðislega og húmaníska inntak sósíalismans. Þeir örfáu ein-
angruðu vestrænu kommúnistar, sem halda tryggð við Moskvu, reyna án
árangurs að afneita þessari staðreynd. Enda þótt nú sé talað um „ríki alls
fólksins" er enn um að ræða alræðis-, skrifræðis- og harðstjórnarríki sem
einkennist af valdníðslu, skoðanakúgun og takmörkunum á sjálfsögðustu
mannréttindum. Að vísu hefur harðstjórnin linast heldur í samanburði við
Stalínstímann. Að minnsta kosti er reynt að framfylgja henni á „lögform-
legri“ hátt, en hún er enn við lýði.
Þrátt fyrir skarpar móthverfur er ekki að finna neinn hóp innan hins
sérstæða þróunarstigs sovétkommúnísks þjóðfélags sem skilgreina mætti
sem „hreyfiafl nýrrar byltingar". Einna síst er slíks von úr röðum verka-
manna. An árangurs bíða trotskistar eftir nýrri byltingu úr þeirri átt.
Verkamenn neyta við og við samtakamáttar síns til að mótmæla kröftug-
lega ýmsu sem þeim þykir miður fara, en „byltingarafl“ eru þeir ekki
lengur. Gagnrýnin kemur oftast úr röðum menntamanna, þar sem aðstaða
þeirra auðveldar þeim að afla sér nauðsynlegra upplýsinga, jafnvel í þess-
ari einangrun, skilgreina þær og setja fram gagnrýnar niðurstöður út frá
þeim. Aðrir líta líka svo á að þetta sé eðlileg skylda þeirra samkvæmt
þeirri verkaskiptingu sem fyrir hendi er.
Flesta þegnana dreymir um þjóðlegt fullveldi, skjótari framamöguleika
og meira frelsi, en enginn þjóðfélagshópur sem máli skiptir óskar eftir
nýjum, ofsafengnum umbyltingum. Menn hafa fengið nóg af ofbeldi. Menn
óttast sprengingu sem ómögulegt sé að hafa hemil á. Mikil hætta væri á
allsherjar upplausn án nokkurs sameinandi afls. Auk þess vita flestir of
261