Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Síða 54

Tímarit Máls og menningar
það sem góða og gilda vöru sem þeir lugu að sjálfum sér, en eftir skamma
stund, eða innan sólarhrings, hafi þeir með sama eldingarhraðanum tekið
að trúa þveröfugri staðhæfingu, sem þeir einnig spunnu upp. Að vísu ber
að taka það fram, að yfirleitt er slíkt aðeins á færi stjórnmálamanna.
Lygi og sjálfslygi stjórnast ekki af eiginhagsmunum allra síst hjá okkur
hinumegin. Ég spyr: Er hægt að hugsa sér nokkuð mannlegra en það, að
bankastjóri að næturþeli, í einveru svefnherbergisins, krjúpandi á kné við
rúm sitt gagntekinn heilagri kennd, telur sér trú um að hann vilji fórna
lífi sínu og blóði fyrir konunginn, og á sömu stundu er þjónn, eða af-
greiðslumaður, eða skrifari, að biðja hins sama niðri í rökum kjallara eða
uppi á næðingssömum hanabjálka — og allir þreyta þeir vökuna til morg-
uns, því að í barnslegri einlægni sinni fá þeir aldrei nóg af þessu saklausa
gamni.
Lotningin, kæru tilheyrendur, er annars ein vinsælasta og algengasta
tegimd sjálfslyginnar. Svo auðvelt er að tileinka sér hana, að við örskot
eitt tökum við að bera virðingu fyrir manni, höldum jafnvel lofræðu fyrir
honum, sem höfðum aldrei heyrt getið um stundu áður og allt gerist þetta
þannig að hvergi rekst neitt á annars horn. I æsingnum, sem stundum end-
ist manni dögum saman, trúir maður öllu sem sjálfum segir, enda þótt sú
staðreynd kunni eftir á að valda smávægilegum heilabrotum.
Barnið ber virðingu fyrir foreldrum sínum; hvað er eðlilegra? Það ber
einnig virðingu fyrir afa sínum og ömmu, kennurum sínum og fullorðnu
fólki yfirleitt. Varla þarf að eyða orðum að því að þetta gerir barnið hýrt
á svip, gersamlega laust við hvern minnsta skugga af efa eða grunsemdum.
Lærlingurinn virðir sveininn, sveinninn iðnmeistarann, og meistarinn
lýtur þeim auðuga manni sem kaupir smíðsgripi hans. Daglaunamaður
tignar verkstjóra sinn hreinu hjarta, verkstjórinn virðir verkfræðinginn,
verkfræðingurinn lýtur forstjóranum og forstjórinn hlýðir hluthöfunum. A
sama hátt ber smábóndinn virðingu fyrir stórbóndanum, og stórbóndinn
auðsýnir landeigandanum sína lotningu. Yfirleitt tignar bændafólk höfð-
ingja sína, og til marks um lotninguna sveiar það þeim aldrei nema á bak.
Skuldunaumrinn virðir lánardrottin sinn.
Safnaðarlimir bera virðingu fyrir heilögu líferni presta sinna, en til þess
þarf að vísu nokkurn tíma til sjálfssefjunar, lengri en í meðallagi.
Eftir rækilegar andlegar æfingar tekst ákærðum frammi fyrir augliti
laganna að tigna dómara sína, jafnvel áður en dómur gengur, og vitanlega
272