Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Blaðsíða 111

undan einni svæsnustu skammaklaus-
unni sem birt er úr Verkalýðsblaðinu fer
þessi afsökun: „Orðaval og áróðurstónn
segja sitt um málflutning kreppuáranna
þegar ekki var verið að skafa utan af
hlutunum ..." (bls. 95). Á næstu blað-
síðu á undan hefur hins vegar verið
vitnað í Morgunblaðið þegar það segir
að Einar Olgeirsson „ljet yfirleitt eins
og fífl og aumingi", en því fylgir eng-
in áminning um að svona hafi nú orð-
bragðið verið á þessum árum.
Stöku sinnum sleppur úr pennum
höfunda beint gildismat, eins og þegar
segir: „Með samhjálp tókst að brjóta
kúgunarlögin um sveitaflutninga og
fullnægja réttlætinu" (bls. 139). Eða:
„Þeir sem fyrr um daginn höfðu sam-
einast í réttlátri reiði ...“ bls. 244).
Svona mætti halda áfram, en við skul-
um heldur líta á aðra hluti.
I eftirmála bókarinnar kalla höfund-
ar framieiðslu sína blaðamennsku-sagn-
fræði. Mér finnst það einkar lýsandi orð.
Bókin er eins og afkvæmi tveggja for-
eldra, blaðamennsku og sagnfræði. (Með
því á ég ekki við að hún sé undan sagn-
fræðingnum Olafi og blaðamanninum
Einari Karli; ég veit að Olafur er líka
reyndur blaðamaður og Einar Karl er
stjórnmálafræðingur sem er næstum
sama og sagnfræðingur.) Þvi er kannski
forvitnilegast að athuga hvað bókin hef-
ur frá hvoru foreldra sinna og hvers
hún hefur farið á mis frá þeim. Og þar
sem ég þykist vera sagnfræðingur en
ekki blaðamaður hlýt ég helst að taka
eftir hvers hún hefur misst miðað við
að hún væri eingetið afkvæmi sagnfræð-
innar. Með því meina ég þó ekki að
nokkuð þurfi í sjálfu sér að vera at-
hugavert við að skrifa annars konar rit
um raunverulega atburði fortíðar en
hreinræktaða sagnfræði.
Umsagnir um btskur
Fyrst er þess að geta, að bókin er að
frágangi og yfirbragði talsvert fræðileg.
Vitnað er samviskusamlega til heimilda,
meira að segja neðanmáls eins og fræði-
mönnum þykir best. Að vísu eru stund-
um notaðar eftirheimildir þar sem frum-
heimildir væru nærtækar (t. d. á bls.
137), og langt er frá því að alls staðar
séu allar tiltækar heimildir kallaðar tii
vitnis. En þær góðu gömlu fræðikröfur
verða varla nokkru sinni uppfylltar
hvort sem er þegar fjallað er um sögu
20. aldar. Þær eru settar fram með mið-
aldasögu í huga og venjulega sniðgengn-
ar umyrðalaust þegar kemur að miklu
heimildaauðugri tíma.
Helstu annmarkar bókarinnar frá
fræðilegu sjónarmiði eru af allt öðru
tagi. Einn sá helsti að mínum dómi er
sá að Gúttóslagnum 9. nóvember er gert
of hátt undir höfði. Að vísu er sagt frá
mörgu öðru. Rakin eru stéttaátök ársins
1932 víðs vegar um land og dregin upp
mynd af lífi alþýðu á kreppuárunum.
En samt sem áður er 9. nóvember túlk-
aður sem hápunktur stéttaátakanna, og
flest annað er rakið svo sem eins og til
skýringar á hvers vegna hápunktinum
var náð. Stórviðburðurinn er það sem
máli skiptir, samfélagsaðstæður og ferill
atburða að öðru leyti þjóna undir hann.
Saga af þessu tagi orkar á mig sem
dálítil afbökun á raunveruleikanum.
Mér fannst bókin athyglisverðust þar
sem hún fór út í breiðasta þjóðfélags-
lýsingu, og þar langaði mig mest til að
fá að vita meira. Svo aðeins eitt dæmi
sé tekið er forvitnilegt að kynnast því
hvað fólk leit á það sem alvarlegt böl
þegar húsmóðirin hafði atvinnu en
heimilisfaðirinn ekki og hlutverkaskipt-
ing heimilisins snerist þannig við. Þar er
velt upp óvæntri hlið vandans en alveg
skiljanlegri þegar bent hefur verið á
441