Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Side 11

Land, þjóð og tunga
kringlunni, lifað í skugga gorkúluhraukanna miklu, á mörkum skapnaðar
og óskapnaðar, og sú staðreynd hefur haft áhrif á hvern einstakling, hugs-
un hans og viðhorf, hvort sem menn gera sér þess grein eða ekki.
Eg minni á þessar alþjóðlegu staðreyndir af ráðnum hug. Sjálfstæði
okkar er undir því komið að við fylgjumst sem gerst með öllu því sem
á sér stað á heimskringlunni en metum viðbrögð okkar á raunsæjan hátt;
því aðeins megnum við að halda sjálfstæðri tilveru. Þegar stóratburðir
gerast hættir mönnum við að verða nærsýnir, og sú nærsýni hefur einkennt
mjög allt mat okkar á stöðu Islendinga í umheiminum síðustu áratugi.
Það hefur verið haft fyrir satt að bandaríska stórveldið hafi hernumið
Island í heimsstyrjöldinni síðari áður en það varð styrjaldaraðili í því
skyni að geta liðsinnt Bretum á greiðari hátt en áður, og því hafi leiðtogar
Islands orðið að stofna lýðveldi á Þingvelli þennan dag fyrir 35 árum
með bandarískar hersveitir eins og mý á mykjuskán í landinu. Það hefur
verið haft fyrir satt að bandaríska stórveldið hafi í stríðslok krafist her-
stöðva á Islandi til eilífðarnóns vegna þess að kalda stríðið hafi þá verið
hafið. Það er enn haft fyrir satt að bandarískar herstöðvar á Islandi séu
óhjákvæmilegar til þess að raska ekki jafnvægi óttans í skugganum af
kjarnorkugorkúlunum. Þessar staðreyndir hafa menn talið sannar, þeirra
á meðal ég, þótt mat á réttum viðbrögðum Islendinga við staðreyndunum
hafi verið á margvíslega lund.
En fyrir nokkrum árum áttaði ég mig á því að þetta voru allt yfirborðs-
staðreyndir, ræturnar lágu miklu dýpra. Eg flakkaði þá um vesturströnd
Grænlands um tveggja vikna skeið og ástundaði það hátterni mitt á flökku-
ferðum að heyja mér af bókum eins mikla vitneskju um landshagi og
sögu og ég megnaði. Eg var að lesa langt fyrir norðan heimskautsbaug
og miðnætursólin roðaði flotfjöli á sjónum allt í kringum mig, þegar ég
sá í sagnfræðiriti um atburði síðustu alda á Grænlandi, að þegar þriðjung-
ur lifði nítjándu aldar hefði Bandaríkjastjórn ekki aðeins keypt Alaska af
rússnesku keisarastjórninni, heldur og snúið sér til dönsku konungsstjórn-
arinnar og farið þess á leit að komast á hliðstæðan hátt yfir Grænland
og ísland. Um þetta hafði ég aldrei heyrt og kenndi um fáfræði minni, en
þegar heim kom og ég fór að spyrja atvinnusagnfræðinga, kunningja
mína, komu þeir af fjöllum öldungis eins og ég. Að lokum sagði einn
viðmælenda minna frá því, að hann hefði brotist gegnum þykkan doðrant
um sögu Bandaríkjanna, og þar hefði sömu staðreyndar verið getið, en
án nokkurrar frásagnar um viðmælendur, efnisatriði og málalok. Eg hef
TMM 17
257