Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Síða 87

Jóhatin Sigurjónsson og módernisminn
hins einmanalega fífils er viðlag við ærslafulla lýsingu á vaknandi gró-
anda vorsins:
Fífill einmana í fjalladal,
finnurðu ei sólhlýja brosið?
Er hjarta þitt, fífill, frosið?
Við sjáum hér gagngjöra breytingu frá hinu „félagslega“ viðhorfi í Bár-
unni.
Myndin af Odysseifi þar sem hann hlýðir á tálsöng óminnisgyðjunnar
leiðir hugann að aðstæðum nútímamannsins. En „Hinn nýi sæfari“ hefur
ekki möguleika á að komast í höfn eins og Odysseifur. Lífshlaupi hans
lyktar óhjákvæmilega með tortímingu. Astæðan er sú að áfangastaðurinn,
friðlandið, er eintóm blekking og óframkvæmanlegur draumur. Samræmi
bjó í heimssýn fornaldarinnar. Oryggisleysið og samræmisleysið gátu ekki
leyst það upp. Draumur og veruleiki voru samrýmanlegir. Svo er ekki í lífi
nútímamannsins að dómi Jóhanns. Gjáin milli draums og veruleika er orð-
in óbrúanleg vegna þess að maðurinn hefur öðlast skilning á harmsögulegu
(tragisku) eðli tilvistarinnar.
Túlkun þessi styrkist í 2. erindi Ijóðsins. Líkingunni við fornsöguna er
haldið en persónulegu „ég-i“ skotið inn sem frumlagi í stað hins sögulega
Odysseifs. „Eg-ið“ er hinn nýi Odysseifur:
Marmarahöllin heima. —
Eg húmdökka gluggana sá
mæna eins og andvaka augu
út á hinn dimmmjúka sjá.
Kvæði sem Jóhann orti um móður sína látna árið 1912 varpar Ijósi á
merkingu þessarar hallarmyndar. Þar yrkir hann svo um bjargfasta trúar-
von hennar og traust á guði19:
Þú sást því land
og Ijósar hallir
þar dapureygir sjá dimmu.
Myndirnar tvær eru augljóslega merkingarsamstæður. „Höllin" táknar í
báðum tilvikum þann griðastað sem trúmaðurinn finnur í eilífðarvoninni
og miskunn guðs. En Jóhann hefur misst trúna á þennan draum og er
í hlutverki hins „dapureyga".
Lyktir Odysseifskvæðisins eru tragiskar eins og vænta mátti:
333