Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Side 103

flokksþingi Sósíalistaflokksins 1968,
þar sem hann mælti með því, að Al-
þýðubandalagið yrði formlega gert að
stjórnmálaflokki og Sósíalistaflokkurinn
lagður niður. Eg veit, að mönnum er
minnistæð ræða hans á því þingi og
sryrkti menn áreiðanlega í þeirri skoð-
un, að í rétta átt væri stefnt.
Gunnar lýsir því réttilega (bls. 170),
að liann hafi einlægt „reynt að skyggna
sem grandgæfilegast þróun samfélags-
málanna fjær og nær á jarðarkringl-
unni“. I samræmi við það víkur hann
að sjáifsögðu að þeim voðaatburði, sem
átti sér stað sumarið 1968, er herir
Sovétríkjanna réðust gráir fyrir járnum
inn í Tékkóslóvakíu og brutu á bak
aftur vilja lítillar nágrannaþjóðar, sem
vildi fara eigin leiðir til sköpunar sósíal-
isma með „manneskjulegu yfirbragði'.
Gunnar skýrir frá því (bls. 113), að
hann hafi verið „með þeim fyrstu, sem
bannfærðu þann verknað með hörðum
orðum“ og „látið það á þrykk út ganga,
að nú hefðu brostið um þvert forustu-
möguleikar Sovétríkjanna fyrir byltinga-
hreyfingu mannkynsins um næsrn fram-
tíð“. Þessi verknaður Rússa var ekki sízt
mikið harmsefni Gunnari Benediktssyni
og ýmsum öðrum gömlum sósialistum,
sem lengstum ævinnar höfðu verið að-
dáendur og talsmenn hins austræna
kommúnistaríkis. Mér finnst það stað-
festa manndóm Gunnars Benediktssonar
og réttlætisskyn hans að geta litið svo
fullkomlega raunsæjum augum á þessar
miskunnarlausu staðreyndir sögunnar,
— raunar mætti segja sem bemr fer með
opinskáum augum endurskoðunarsinn-
ans, — án þess þó að hverfa frá grund-
velli gamalla hugsjóna eða bíða að öðru
leyti tjón á sálu sinni; þá er Iíka mikið
sagt um þann mann, sem á sínum tíma
ritaði lofgerð um „bóndann í Kreml“.
Umsagnir um bœkur
I 7. kafla fjallar Gunnar um tildrög
þess, að hann hóf nýjan feril á rithöf-
undarbraut sinni, þ. e. þegar hann varð
hugfanginn af Sturlungu og hinum
ýmsu höfuðpersónum Smrlungaaldar,
einkum Snorra Sturlusyni, sem hann rit-
aði um tvær athyglisverðar bækur.
Gunnar sýndi með Sturlunguskrifum
sínum nýja hlið á fjölþættum hæfileik-
um sínum, er hann gerðist könnuður á
fræðilega vísu, kafar inn í hið mikla
völundarhús Sturlungu, freistar þess að
greiða þar úr ýmsum flækjum, sem þetta
stórkostlega verk hefur að geyma, enda
gerir hann það á svo forvitnilegan og
skemmtilegan hátt, að hver lærður sagn-
fræðingur mætti þykjast fullsæmdur af
þó ekki væri nema broti af því, sem
Gunnar hefur innt af hendi. Þar að auki
eru þessi rit Gunnars gott dæmi um
það, hvernig um hin fornu fræði má
fjalla, án þess að vera leiðinlegur. Frá
þessum bókum sinum greinir Gunnar í
ritinu „Að leikslokum", m. a. hvernig
það gekk að fá útgefendur, en í því
sambandi vekur nokkra furðu, að Gunn-
ari skyldi mæta það tómiæti, sem hann
lýsir (bls. 142—3), er hann óskaði eftir
að fá útgefna hjá Máli og menningu
bók sína „Sagnameistarann Sturlu“. Þar
finnst mér því miður lika koma fram
hjá honum hálfkveðin vísa, þótt sú til-
litssemi gagnvart einstaklingum sé að
nokkru auðskilin.
Segja má í þessu sambandi, að það
veki líka furðu, að slík heimildarit um
nútímasögu, sem Gunnar greinir frá í
bók sinni, að hann hafi ritað í fram-
haldi af „Saga þín er saga vor“ (stjórn-
málasögu Islands 1940—49, útgefin
1952), skuli ekki enn fást útgefin, þótt
samin séu fyrir alllöngu. Fyrir kennara
og nemendur er ómetanlegt að hafa slík
rit við hendina í námi, eins og Gunnar
349