Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Side 127

Umsagnir um bcekur
Um lenínismann
í Tímariti Máls og menningar nr. 3—4 1977 og nr. 1 1978 birtist grein, sem bar
heitið „Lenínisminn og verkalýðshreyfing vesturlanda“ og var eftir mann að nafni
P. Mattick. Ég skrifaði s.l. haust ítarlegt svar við þessari grein. Þótt svargreinin
væri mun styttri en grein Matticks sá TMM sér því miður ekki fært að birta svo
langa grein.
í þessu svari sem hér birtist verð ég að takmarka mjög alla umfjöllun um grein
Matticks. Þau atriði sem ég get tekið fyrir eru fá og ég verð því miður að leggja
höfuðáhersluna á að benda á augljósar veilur í málflutningi Matticks, en get lítið
fjallað sjálfstætt um þau málefni sem Mattick tekur fyrir. Af því hefði þó ekki
veitt. Það eru ekki eingöngu einstaka fullyrðingar í greininni sem eru vafasamar,
sjálf uppbygging greinarinnar og meðhöndlun á efninu eru vitnisburðir um þá
mótsagnafullu yfirborðsþekkingu sem einkennir skrif Matticks. I grein sinni fjallar
Mattick í einni bendu um flokkskenningu Lenins, deilur innan rússneska sósíaldemó-
krataflokksins fyrir byltinguna, byltiguna 1917, nýlendubyltinguna, 3ja Alþjóða-
sambandið, byltinguna í V.-Evrópu o. fl. Ollu er blandað saman í einn graut. Ekkert
er tekið kerfisbundið fyrir. Það er vaðið úr einu í annað án þess að lesandanum sé
gefið tækifæri til þess að átta sig á samhenginu.
Þegar einstök efnisatriði greinarinnar eru athuguð nánar koma í ljós hinir merki-
legustu hlutir. Athugum t. d. eftirfarandi tilvitnun í grein Matticks: „Hlutlægt séð
var þó sem fyrr um tvíkost að ræða: annaðhvort frjálslyndan kapítalisma(!), eða
valdsmannlegan ríkiskapítalisma, þar sem sérstakar aðstæður Rússlands, mótsögnin
milli hagsmuna bænda og verkamanna og alls þorra sveitaalþýðunnar gerðu það að
verkum að sérhverri lýðræðislegri stjórn fylgdi hætta á þróun í átt til kapítalisma"!
Fvrst gat ég ekki séð annað en að þarna væri Mattick að fullyrða að eini mögu-
leikinn fyrir rússnesku byltinguna árið 1921 hafi verið kapítalismi, vegna þess að
annars hefði verið stór hætta á þróun til kapítalisma! Venjulegur skilningur á orð-
unum styður þessa túlkun. Eftir ábendingu frá einum af þýðendum greinarinnar
reyndi ég næst að fá eitthvert vit út úr þessari tilvitnun með því að gera greinar-
mun á kapítalisma, ríkiskapítalisma og frjálslyndum kapítalisma. Með þessu móti
komst ég ekki mikið lengra. Hvað á Mattick við með frjálslyndum kapítalisma?
Eitthvað annað en kapítalisma þar sem lýðræðislegt stjórnarfar ríkir? Það hlýtur
að vera, því í seinni hluta tilvitnunarinnar bendir Mattick á að lýðræðisleg stjórn
hafi verið hlutlægt séð ómöguleg.
Hvað sem öllum mögulegum og ómögulegum túlkunarmöguleikum á þessari til-
vitnun líður er sjálf hugmyndin að tala um frjálslyndan kapítalisma í augum marx-
ista afkáraleg. Orðið frjálslyndur táknar ákveðna hugmyndafræði, eða pólitíska
stefnu. Einstaklingar, ríkisstjórnir og pólitískir flokkar geta verið frjálslyndir og
reynt að hafa áhrif á skipulag efnahagslífsins í samræmi við þessa stefnu. Kapítal-
isminn getur aftur á móti ekki verið frjálslyndur, jafnvel þótt allir atvinnurekendur
væru frjálslyndir.
373