Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Page 103

,,Von um virdingu fyrir sjálfum mer“
leitað í staðinn að lausn fyrir þann einstakling i sögunni sem velþóknun
höfundar hvílir á.
Theódór Friðriksson á sér að sönnu erfiðari fortíð en flestir íslenskir höfundar
aðrir. En hann er í allstórum hópi þeirra, sem telja brauðstrit illa nauðsyn en
ritstörfin sitt sanna lif, og reyna að finna ráð til að gera síðarnefnda þáttinn
gildari i sinu lifi. Og honum tekst raunar um tima að verða hálfgerður at-
vinnumaður: um það leyti sem hann byrjar á / verum hefur hann fengið
skáldastyrk hækkaðan upp í 1500 krónur og það er allmikið fé árið 1936. (Að
visu varð Theódór nokkru siðar fyrir barðinu á gráu tafli Jónasar frá Hriflu við
rithöfunda — en einnig í því var hann í góðum félagsskap).
Bæði ytri aðstæður og svo hefðir í þjóðmenningu virðast sameinast um að
gera slikan mann sem Theódór mjög bundinn ævisögunni. Á þvi sviði mun
hann að líkindum vinna sín bestu verk. Þar finnur hann þjálfaða frásagnaraðferð
sem hann getur byggt á, þar heldur hann áttum. Þegar höfundurinn fer siðan að
smíða sérheim (sem reynist mjögbundinn hanseigin lifsreynslu), þá rekst hann
á marga erfiðleika. Hann notar sér skáldsöguna til að gefa pólitiskri en þó
einkum siðferðilegri umvöndun sinni lausan tauminn. En hann skortir yfirsýn
og sjálfstraust til að fylgja þeim boðskap eftir. Hann villist fljótt af vegi og á
það gjarna til að hafna í vanmáttugum spurningum um allsherjartilgang:
„Hvernig stóð á þessu mikla afli sem við köllum lif?“ (Mistur, 103). Ósk-
hyggjan, notkun bókmennta sem uppbót á það sem ekki varð i lífi hans, verður
flestu öðru yfirsterkari — hér skapast viss skyldleiki milli hans og lesenda
huggunarrikra afþreyingarsagna um ástir og ævintýr. Auk þess skortir slikan
höfund kunnáttu til að flétta söguþráð af hagleik, þann áhuga fyrir öðru fólki
sem þarf til að skapa persónur með aðild og rétti. Hann kann heldur ekki að
verjast háska hæpinna fyrirmynda úr alþjóðlegum skemmtisagnaiðnaði og
hafnar þvi auðveldlega í klisjum, í formúlum fyrir útmálun tilfinningalífsins.
Sem fyrr segir: þessi örlög hafa ekki orðið hlutskipti Theódórs Friðrikssonar
eins, hann á ættingja i hinum ýmsu sóknum islenskra bókmennta. Og er i þeim
efnum margt ósagt. Til dæmis væri gaman að taka upp þá spurningu, hvort
einmitt íslenskar hefðir í lestri og skilningi á bókum séu ekki drjúgur þáttur i
þessum sigri ævisögunnar yfír öðrum tegundum texta, sem við sjáum i dæmi
Theódórs Friðrikssonar og fleiri ágætra manna. íslendingar hafa borið virðingu
fyrir þeim textum sem segja satt. Menn voru yfirleitt á þeirri skoðun, að upphaf
alls, Islendingasögur, væru einmitt „sannar sögur“. I bókum leituðu menn
fregna af nágranna sínum eða forfeðrum eða af því sem gerst hafði í næsta
umhverfi — í Islendingasögum, í þjóðsögum, i frásöguþáttum og annálsbrot-
TMM 15
225