Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Page 123

Brecht og Berliner Ensemble
Á þessum árum var margt merkilegt að gerast í leikhúsum Berlínar sem hlaut
að hafa áhrif á listamann á borð við Brecht. Sérstök ástæða er til að geta
leikstjórans Erwins Piscators sem Brecht starfaði hjá um tíma, en sýningar hans
í leikhúsinu við Nollendorfplatz, sem tók til starfa 1927, vöktu mikla athygli og
umræðu. Piscator var einn helsti boðberi þjóðfélagslegrar róttækni í leikhúsi
þessa tíma og hann hélt því fram að hið hefðbundna form leikhússins, þar sem
átök einstaklinga skiptu meginmáli, hæfði ekki þeim efniviði sem framsæknir
listamenn nútímans yrðu að taka til umfjöllunar. Stéttaátökin, efnahagsmálin,
stjórnmálin og styrjaldirnar voru þau efni sem nú myndu ryðja sér til rúms á
sviðinu og þeim varð að finna nýtt listform. I stað einstaklingsins og örlaga hans
skyldi nú koma heildin, kollektívið, og félagsleg þróun. Til þess að ná þessu
markmiði tefldi Piscator fram allri sviðstækni samtímans og voru sýningar hans
hrikalegar að allri ytri gerð; sviðsmyndirnar voru á mörgum hæðum, rafknúnar
rennibrautir og færibönd þutu um með leikara og sviðsmuni og kvikmyndir
brugðu upp myndum af stórviðburðum samtímans. Það er óneitanlega all-
kaldhæðnislegt að til þess að hrinda þessum voldugu sýningum í framkvæmd
varð Piscator að leita á náðir þeirra kapítalista sem hann beindi spjótum sínum
að á sviðinu. Brecht lærði margt af Piscator, ekki síst um uppbyggingu leikrita
sinna, og ákveðin meginatriði í hugmyndum Brechts um epískt leikhús eru
komin beint frá Piscator. I ýmsu sem hann skrifaði síðar á útlegðarárunum um
kynni sín af leikhúsi Piscators kemur þó fram að honum hefur þótt Piscator
leggja alltof mikla áherslu á kennslugildi sýninganna og vanrækja skemmtigildi
þeirra. Áhorfendurnir urðu á sýningum Piscators nokkurs konar þingheimur,
segir hann, sem meðtók frá sviðinu upplýsingar um ástand heimsmála og átti
siðan að taka pólitískar ákvarðanir. Allt laut hinum pólitíska tilgangi og jafnvel
list leikarans varð að aukaatriði í tæknibákni sviðsins. Hjá Piscator, skrifar
Brecht, voru vélarnar í andstöðu við leikarana, og leikhús sem ýtti list leikarans
út í horn var Brecht ekki að skapi. Og enda þótt list einstakra leikara skipti ekki
höfuðmáli í þeim leikformum, sem Brecht og samstarfsmenn hans gerðu
tilraunir með á árunum í kringum 1930 og voru hugsuð sem hjálpartæki í
pólitísku uppeldi verkalýðsstéttarinnar, er hún eitt af grundvallaratriðunum í
kenningunni um hið epíska leikhús.
Þessi kenning, sem Brecht setti einkum fram í skrifum sínum á útlegðarár-
unum frá 1933—48, spannar alla meginþætti leikhússins, allt frá gerð leikritsins
til aðferða leikaranna. Kenningin byggist á þeim tilraunum sem hann gerði
ásamt samstarfsmönnum sínum á síðustu árum Weimarlýðveldisins, m. a. í
leikhúsinu við Schiffbauerdamm. Þetta leikhúsform nefndi hann „epískt“ til
245