Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Síða 124

Tímarit Máls og menningar
aðgreiningar frá hinu hefðbundna, dramatiska formi, þar sem reynt væri að fá
áhorfendur til að trúa því að atburðirnir á sviðinu ættu sér stað í núinu og lifa
sig inn í innra líf leikpersónanna. Þetta leikhúsform taldi Brecht hafa skaðleg
áhrif á hugsun og breytni áhorfenda, því að með því að veita tilfinningum þeirra
útrás á meðan á sýningunni stæði kæmi leikhúsið í veg fyrir að þær nýttust
áhorfendum í félagslega gagnlegum athöfnum utan leikhússins. Hið dramatíska
leikhús, sem Brecht taldi eiga rætur að rekja til leikhúskenninga Aristótelesar,
drægi þannig úr athafnalöngun áhorfenda og stuðlaði um leið að óbreyttu
þjóðfélagsástandi. Gegn þessari tegund leikhúss setti nú Brecht hugmyndir
sínar um epískt leikhús. í hinu epíska leikhúsi átti frásögnin að vera aðalatriðið.
Ahorfandanum skyldi vera fullljóst að hann sæti i leikhúsi og að það sem hann
sæi á sviðinu væri ekki annað en eftirmynd leikhópsins af liðnum atburðum og
örlögum. I hinu dramatíska leikhúsi skipti hin listræna heild höfuðmáli, en í
epíska leikhúsinu hafði þessi heild verið leyst upp. Leikritin voru samsett af
mörgum misjafnlega laustengdum atriðum, þar sem ekkert átti að vera öðru
mikilvægara og áhorfandinn gat jafnvel sleppt úr einu og einu án þess að
það kæmi mjög að sök. Orðið, tónlistin, sviðsmyndin og leikurinn runnu
ekki saman í eina heild, heldur lifðu sjálfstæðu lífi hvert við annars hlið og gátu
jafnvel komist í andstöðu hvert við annað. Tónlistin, sem jafnan skipti miklu
máli í leikritum og sýningum Brechts, skyldi til dæmis ekki aðeins laða fram
stemningar, heldur búa yfir eigin merkingu og taka óbeint afstöðu til textans og
athafna leikaranna. Þannig gat eitthvað sem líktist umræðu eða deilu hafist á
milli hinna ólíku þátta sýningar og leikrits og að henni varð áhorfandinn vitni.
Hann fýlgdist óháður með því sem fram fór, vó röksemdir með og móti
tilgátum og hugmyndum sem þarna voru settar fram, gagnrýndi athæfi leik-
persónanna og dró sjálfstæðar ályktanir af öllu saman.
I þessu leikhúsi varð leikarinn að sjálfsögðu að beita allt öðrum aðferðum en
þeim sem viðgengust í dramatíska innlifunarleikhúsinu. Brecht átti þess kost að
vinna með sumum fremstu leikurum þjóðverja, bæði á Berlínarárum sínum
fyrir útlegðina og eftir stofnun Berliner Ensemble, og i samvinnu við þá lagði
hann drög að nýjum leikaðferðum. I epíska leikhúsinu mátti leikarinn ekki lifa
sig inn í tilfinningar persónunnar sem hann túlkaði, heldur varð hann að gæta
þess að halda henni í gagnrýninni fjarlægð. Áhorfandinn varð stöðugt að vera
þess minnugur að það væri ekki bara persónan X sem stæði á sviðinu, heldur
væri það leikarinn Y sem væri að sýna honum persónuna X. Tækni leikarans
varð öll að miðast að því að kalla fram það sem Brecht kallaði á þýsku
„Verfremdungs-effekt“, firringaráhrif, sem létu áhorfandann vissulega kannast
246