Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Síða 15

Portúgölsk nútímaljóðagerð
og gjaldeyrissendingarnar styrktu forða Salazars. Þeir sem flýðu styrktu
þannig setu þess sem hrakti þá burt.
Síðbúinn súrrealismi fór þá að stinga upp höfðinu í Ljóbabókunum og
kom síðan fram sem stefna. Skáldkonan Natalía Correia heldur því samt
fram að hans hafi ævinlega gætt í portúgalskri ljóðlist, ýmist leynt eða ljóst,
líkt og kemur fram í bók hennar O surrealismo na poesia portuguesa.
(Súrrealismi í portúgalskri ljóðlist). En höfuðskáld stefnunnar eru Alex-
andre O’Neil og Mario Cesariny de Vasconcelos. Ljóð þess síðarnefnda eru
bundnari stefnunni en ljóð hins en víkja þó frá kenningum hennar að
persónulegum þörfum skáldsins. Sambúð nýraunsæis og súrrealisma auðgar
efni og mál ljóða O’Neil í tignarlegu jafnvægi.
Meðan landsmenn stunduðu landflótta eða sátu í sinni eymd hurfu
ljóðskáldin smátt og smátt frá raunsæi að ljóðrænum anda. Með ýmsum
hætti sneru þau aftur að innhverfri stefnu skálda Návistarinnar. Kannski er
skýringin sú að skáldin stóðu máttvana andspænis stefnu þjóðfélagsins, með
áþekkum hætti og á fyrstu árum valdatímabils Salazars. En að sjálfsögðu er
aldrei hægt að segja neitt með algerri vissu. I sérhverri framtíð er fortíðin öll
og sama gildir um mann og skáld.
Flokkun mín er einvörðungu gerð til að auðvelda lesendum skilning á
margbrotnu viðfangsefni sem engin leið er að skilja til fullnustu.
Kringum 1950 tekur ljóðlistin nýjan krók á leið sína, þá söfnuðust skáldin
um þrjú tímarit, Hringborðið, Eros og Graal (og önnur sem áttu ekki langa
lífdaga). Þau sem stóðu að Hringborðinu voru nýklassísk í yrkingum
sínum, íhaldsöm í meðferð efnisins og stíl. Skáld hinna tímaritanna voru
ekki einlitur hópur, hvert fór að mestu sína leið en mörg leið ástarjátning-
anna. Önnur skáld stunduðu formleit og tilraunastarf, eins og Fernando
Guedes sem hvarf frá hvorutveggja þegar árin liðu og fylgir eins konar
mannúðarstefnu, blandar saman sorg og harmleik í tilveru hvers manns, án
þess að tilvistarstefnu Sartres og Heideggers sé fylgt beinlínis eða alls ekki.
Oll voru skáldin á einhvern hátt undir áhrifum frá súrrealismanum og
stefnu hans: Það er að starfa á því sviði hugsunar okkar sem er óháð valdi
tímans eða beinslínis fráhvarf frá honum. A sviðinu ríkir einhver tegund af
tímaleysi: tíminn er þar heild, einnig hinn ókomni. I slíku hugarástandi
reynir skáldið að má fjarlægðina út og víddina, þannig að efnið verður líkt
og breitt á flöt eins og í málverki, og þá kúbismans. Brot úr orðum verða
form: og hin innri líffæri formanna eru dregin fram í dagsljósið. Formin og
orðin eru ekki heldur algerlega með sjálfum sér, þótt þau haldi fullu viti. I
staðinn standa þau í björtu báli innblástursins og hugljómunarinnar. Ljóðið
verður að hugarsýn. Af þessu leiðir að efni þeirra er það sem fólk kallar
gjarna „óskapnað" (sem er þá viss tegund af skapnaði). En sé horft á þau úr
485