Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Síða 102

Tímarit Máls og menningar
sinn sem ljóðskáld og birtu Ijóð í Nýju söngvasafni. Síðan skildust leiðir, Manuel
hvarf að mestu að ljóðinu og smásögunum en Namora frá ljóðinu að skáldsögunni.
Frægastur varð hann fyrir verk sitt Fogo na noite escura, Eldur á dimmri nótt, sem
kom út árið 1943 og var mikið fagnaðarefni. Hún þótti lýsa vel hinum drungalegu
tímum og afleiðingum stefnu Salazar og hegðun námsmanna í háskólabænum
Coimbra. Skáldsagan hefur staðist tímans tönn og verður eflaust lesin sem sígilt verk
um þetta tímabil. Hún er vel skrifuð og vel skipulögð, í þeirri merkingu að
söguþráðurinn hefst og hnígur án útúrdúra og er ekki um of strengdur milli tveggja
staura: upphafs og endis. Eftir línunni dansar svo lesturinn og nýtur þess að vera
stöðugur á söguþræðinum. Þetta dæmi um að bóklestur sé línudans nefni ég vegna
þess að fólki sem þekkir ekki portúgalskt hugarfar eða aðstæður finnst oft þreytandi
að lesa portúgalskar skáldsögur, aðrar en þær sem eru skrifaðar í dúr nítjándualdar-
raunsæis, og þá verk Queiros, eða nýraunsæisins. En óhlutbundnu bækurnar eru
miklu portúgalskari en hinar, þótt kannski óaðgengilegar séu fyrir ókunnuga. Fogo
na noite escura hefur notið mikilla vinsælda erlendis og hefur verið þýdd á fjölmörg
tungumál.
Namora starfaði sem læknir og slík störf gægjast oft inn í efni bóka hans, líkt og í
Retalhos da vida de um médico, Brot úr lífi læknis, sem kom út í einum þremur
bindum minnir mig. Hvarvetna í verkum hans blasa við þjóðfélagsvandamál. Stíllinn
er einfaldur og frásögunni ætlað það eina hlutverk að koma efninu á framfæri eftir
sem einföldustum leiðum að hugsun lesandans sem hryggist, mæðist, gleðst eða annað
í þessum dúr. En ef höfundur fjallar stöku sinnum um refshátt mannsins, klæki hans
og útsjónarsemi eða náttúruna, þá grípur hann til ljóðræna þáttarins í tilfinningalífi
sínu. Sá þáttur virðist vera fremur sprottinn af ljóðalestri í æsku en af Ijóðrænum
tilfinningum beinlínis, sökum þess hvað hið ljóðræna er beislað.
A noite e a madrugada, Nóttin og dagmál kom út 1968. Hún hefst á því að
drengur er andspænis eiturslöngu og út frá því spinnur hann ljúfa sögu. Börnum er
vel lýst í portúgölskum bókmenntum. Þau búa með eðlilegum hætti innan um
persónurnar, taka þátt í lífi þeirra og höfundarnir gera þau ekkert væmin eða
ljóðræn, sem höfundum hættir annars til.
I skáldsögunni Domingo á tarde, Síðdegis á sunnudegi, árið 1962, nær skáld-
skapur hans hápunkti. Hann varðveitir hinn kannski strengda söguþráð en nú
dansar lesandinn með fólki sem er með margar hliðar á sálarlífinu og boðskapurinn
verður oft undir í viðureign sinni við hið innra líf persónanna. Þær leika samt ekki
lausum hala. Þessi bók hefur einnig verið þýdd á ótal tungumál.
Síðasta verk Namora er O rio triste, Hrygga fljótið (1982) sem líka naut gífurlegra
vinsælda.
Því miður hefur ekkert verið þýtt eftir Namora á íslensku og aðeins örfáar
portúgalskar bækur hafa verið þýddar á skandinavískar tungur. Það að fylgjast með
bókmenntum og mannsandanum er erfitt. A flestum tímum sögunnar eru stórveldin
svo árásargjörn að önnur ríki halda að menningin ríki hjá þeim eða eigi að vera í
höndum þeirra. Það er alrangt. Ef lesandi eða maður kemst inn í menningarheim
smáþjóða er ekkert jafn unaðslegt og það að dvelja þar, að eiga sér þar andlegan
samanburð.
572