Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 127

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 127
leiða af sér gáleysislegar dylgjur. Abferbir Mig langar að minnast hér á nokkur atriði í sambandi við aðferðafræði í bók- menntarannsóknum, því að ég held að við Hallberg höfum dálítið ólíkar hug- myndir á því sviði, eins og ég geri grein fyrir í inngangi ritgerðarinnar. I aðferð minni koma einkum þrjú sjónarmið við sögu, það eru djúpsálarfræðin, formal- isminn og formgerðarstefnan og loks hugmyndasaga. Hugmyndasöguvið- horfið nálgast sums staðar hugmynda- rýni. Aðferð mín er því ekki rittengsla- fræði í hefðbundum skilningi. Fræði- menn af kynslóð Hallbergs lögðu marg- ir hverjir kapp á að tíunda hvaða bækur skáld höfðu lesið og hvernig þessi lesn- ing birtist svo í verkum þeirra. Hallberg beitir þessari aðferð til dæmis í bók sinni Den store vdvaren og það reyndar með prýðilegum árangri. Samanburðarbók- menntafræði af þessu tagi heldur gildi sínu enn að miklu leyti, en skoðun mín er þó að hún hafi nú runnið blómaskeið sitt á enda. f>að er einmitt þess vegna sem ég hef þreifað fyrir mér með öðrum rannsóknaraðferðum, þótt PH reyni að rýra þá viðleitni. Einmitt á sviði rannsókna á verkum Halldórs Laxness er til dæmi sem sýnir hve skammt rittengslafræðin hrekkur. Freudismi og marxismi eru sennilega þýðingarmesti lykillinn að ritum hans frá fyrri hluta fjórða áratugarins. Hins vegar er mjög erfitt að sanna að hann hafi lesið tiltekin rit eftir þá Marx og Freud eða að hann hafi orðið fyrir beinum áhrifum frá þeim. Nú er að vísu fróðlegt fyrir þann sem skrifar ævisögu skáldsins að vita hvort hann las rit þess- ara fræðimanna, hvenær hann las þau o. s. frv. En frá sjónarmiði menningar- Umsagnir um bœkur sögunnar skiptir hitt höfuðmáli að kenn- ingar þessara manna voru verulegur þáttur í hugmyndum tímans og endur- ómuðu í óteljandi bókmenntaverkum, sem að sínu leyti gátu haft einhvers kon- ar „áhrif“ á skáldið. Svo annað dæmi sé tekið, þá skiptir ekki máli hvort íslenskir höfundar not- uðu orðið „lífsheimspeki" né hvort þeir vitnuðu orðrétt í Wilhelm Dilthey á millistríðsárunum, þegar hægt er að ganga úr skugga um að lífsheimspekin gekk hér Ijósum logum árum saman. Slíkt er aðeins orðhengilsháttur og vís- bending um þá annmarka sem oft eru á rittengslafræðinni. Bókmenntasagnfræð- in getur ekki einskorðað sig við pers- ónulega reynslu einstakra höfunda. Bók- menntaleg ævisöguritun (með t. d. lista yfir bækur í eigu skáldsins) fullnægir ekki ein saman kröfum nútíma bók- menntasagnfræði. I því sambandi vil ég minna á gagnrýni Rolands Barthes á ætt- færslumeinloku rittengslafræðinnar (í „De I’oeuvre au texte“). Peter Hallberg hefur verið duglegri en margir jafnaldrar hans í Svíþjóð að fylgj- ast með nýjungum í aðferðafræði. Þó hefur hann verið afskaplega varfærinn í því efni, eins og kemur t. d. fram í grein hans um túlkunarfræði í Samlaren árið 1978. Af ritdómi hans í síðasta hefti TM&m virðist mér ljóst að hann er, þrátt fyrir allt, býsna fastur í þeim að- ferðum sem hann hefur notað síðan hann gafst upp á plús- og mínusaðferð- inni, sem hann beitti í doktorsritgerð sinni um tölu náttúrutákna í nokkrum sænskum ljóðabókum. Hallberg notaði rittengslafræði og ævisöguaðferð í bókum sínum um Halldór Laxness, og svo virðist sem honum finnist óhæfa að ég skuli ekki gera það líka. Hallberg nefnir eitt og annað sem rittengslarann- 597
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.