Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Síða 49

Skdldið eina!
textana sem lesnir verða hér á eftir? Eru ekki allar upplýsingar sem við
þörfnumst í þeim?
Ég efast um það. Ég veit að við getum hvorki þekkt né skilið hugsunar-
hátt fólks á miðri nítjándu öld. Það er engin yfirskilvitleg „merking" til eða
„sannleikur" sem við getum sótt gegnum tímana, utan sú „merking“ sem
við endursköpum hér og nú og er lituð af okkar tímum, okkar hugsun. Um
leið verðum við að reyna að endurskapa umhverfi textans.
Jónas Hallgrímsson var nítjándu aldar maður. Tökum við ekki tillit til
þess, sviftum við texta hans ekki aðeins sögulegum forsendum sínum, held-
ur líka persónueinkennum og gerum hann að andlitslausum texta gærdags-
ins.
Við höfum aðeins brot að styðjast við, aðeins hálfar setningar og spurn-
ingar sem enginn svarar. Samt verðum við að spyrja um sögu og forsendur
textanna; hvað höfðu þeir nýtt að segja samtíð sinni? Hvað segir það okkar
tímum?
Fagurfræðin
Einu sinni hélt ég að rómantíkin hefði verið uppátæki ungra manna sem
sveimuðu yrkjandi um hallarrústir í tunglsljósi, stynjandi af þunglyndi og
þrá, íklæddir þröngum buxum og víðum skyrtum með óstýrilátan hárlokk
fram á tígulegt ennið. Þannig eru söguhetjur Chateaubriand, sem var há-
rómantískt franskt skáld og noti maður verk hans sem viðmið flokkast fátt
annað í evrópskum bókmenntum undir hugtakið „rómantík“.
Vandinn við hið bókmenntasögulega hugtak „rómantík" er nefnilega að
því er ætlað að lýsa uppreisnarbókmenntum, bókmenntum nýrrar hugsun-
ar, bókmenntum á milli þjóðfélagslegra forma og bókmenntahefða. Upp-
reisn rómantíkurinnar er ólík frá landi til lands, hópi til hóps, einstaklingi
til einstaklings. Tilraunir manna til að flokka og afmarka bókmenntastefn-
una hafa yfirleitt endað annaðhvort með því að menn drukkna í fjölbreytn-
tnni eða koma sér saman um svo almenn einkenni að þau segja ekki neitt.
„Sá sem alhæfir er fífl“, (To Generalize is to be an Idiot), segir William
Blake og sennilega eru allar alhæfingar um rómantíkina rangar. Samt alhæfa
menn um hana, líka þeir sem vara við því. Menn standast ekki freistinguna
að bera saman texta, tengja þá hvern við annan, búa til frásögn sem hefur
merkingu. Sænski bókmenntafræðingurinn Horace Engdahl segir að róm-
antíska tímabilinu sé ekki hægt að lýsa, samt telur hann einkenni róman-
dska textans vera nýtt viðhorf til „veruleikans“, innhverfingu skáldskapar-
ms, nýtt ljóðmál, nýja vantrú á föstum viðmiðum, nýja íroníu sem ristir
dýpra en nokkru sinni fyrr og klýfur textann. Allt þetta einkennir skáld-
skap Jónasar Hallgrímssonar.
175