Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Side 75

Ordin og efinn
gefa þeim nýtt viðmið. Eftir þau varð svo margt sem skrifað hafði verið ár-
in á undan einfaldlega hallærislegt. Svona var ekki hægt að skrifa Iengur á
íslensku, ef höfundar vildu láta taka sig alvarlega. A fjórða áratugnum líta
dagsins ljós allnokkrar skáldsögur og smásögur sem voru miklu betri en
flest það sem skrifað var á þriðja áratugnum. Þarna er komið að öðru atriði
sem ég held að þeir sem skrifa bókmenntasögu geti ekki komist hjá, og það
er gildismat, þar með talið bókmenntalegt mat (þótt þeir eigi auðvitað að
færa rök fyrir því).
Þegar sagt er að verk einsog Gresjur guðdómsins eftir Jóhann Pétursson,
Ástarsaga eftir Steinar Sigurjónsson, Horft á hjarnið eftir Jóhannes Helga
og Gangrimlahjólið eftir Loft Guðmundsson hafi öll ráðist að rótum raun-
sæishefðarinnar (einsog Ástráður gerir, bls. 277) verður líka að svara
spurningunni um hvort verkin hafi verið vel heppnuð, merkileg bók-
menntaverk. Bókmenntasögulega stöðu þeirra verður einnig að meta í ljósi
þess. Þótt gallarnir á Bréfi til Láru og Vefaranum mikla hafi verið stórir í
sniðum einsog allt annað við þessi verk, ná þau sums staðar slíkri bók-
menntalegri snilld að þau marka áfanga í bókmenntasögunni, færa íslenskar
lausamálsbókmenntir á nýtt og hærra plan með dirfsku sinni, stílþrótti, lík-
ingamáli og heimssýn. Eftir þau var veröldin einsog svið, þar sem allt var í
haginn búið fyrir mikinn saungleik.
Nokkur andsvör
Eg hef viljað nota þetta tækifæri til að gera grein fyrir afstöðu minni til
bókmenntasögu og bókmenntasöguritunar. Heiðarleikans vegna vil ég ekki
skilja svo við grein Astráðs að gera ekki nokkrar athugasemdir við fram-
setningu hans. Tónn hans er frá upphafi einkennilega yfirlætislegur (enda
segir að ég hafi valið verki mínu titil „af nokkurri dirfsku", ÁE bls. 274), án
þess að ljóst sé hvaða innistæða er fyrir því. Þannig segir Ástráður á einum
stað um bók mína: „,,Nútímabókmenntir“ á vœntanlega að skilja hér í
merkingunni „nútímasagnagerð““ (bls. 312, mín skál.). I inngangskafla
bókar minnar stendur: „Hér verður fjallað um skáldskap í lausu máli árin
1918-1930.“ (LL bls. 8). Lesandinn er ekki látinn velkjast í neinum vafa um
það, þótt Astráður gefi annað í skyn.
Þegar þessi tónn verður hvað kennaralegastur verður hann sem betur fer
líka svolítið broslegur: Astráður segir mig á einum stað vitna í „þekkta rit-
gerð“ eftir Júrgen Habermas, en telur sjálfur vænlegra að „athuga raun-
verulegt framlag hans til þessarar umræðu“ (bls. 282). Rökstyður hann þó
ekki með neinum hætti að framlagið í þessari tilteknu ritgerð sé óraunveru-
legt. Síðan fylgir endursögn á gagnrýni Habermas á Díalektík upplýsingar-
201