Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Page 19

Ögmundr Þér talið þá dönsku, herra Óðinn!
Óðinn Það geri ég ekki nema við dóna.
Ögmundr Ja, ég játa það, ég er dauðlegr maðr, en ég vonask eftir,
að þér sýnið mér þann heiðr að talask við mig á íslenzku. (13)
Eðli sínu trúr virðist mér Ögmundur taka orðið „dóni“ í úreltri merkingu.
Upphaflega hefur það haft sambærilega'n merkingarblæ og samnefni þess,
„rusti“ eða „ruddi“, það er óheflaður almúgamaður til aðgreiningar frá
„fáguðum" aðlinum.81 Dœgradvöl segir Benedikt um skólapilta á Bessastöð-
um, að þeir hafi ekki sparað þá fremur en nú „að tildra sér upp yfir almúgann,
þótt þeir sjálfir væri af honum og upp á hann komnir, og kalla hvern ólærðan
mann ‘dóna’“ (R.IV/327). Ber þetta umrædda orð nokkuð oft fyrir augu í
skrifum Benedikts og virðist af þeim mega ráða að ofangreindur merking-
arblær hafi legið í tíðarandanum. Andstæðurnar sem Ögmundur sýnist hafa
í huga eru þó öllu frumlægari og forneskjulegri, eða — „dauðlegur mað-
ur“/„ódauðlegir guðir“ — sem gefur því þá jafnframt undir fótinn að
íslenskan sé „ódauðleg tunga“, en danskan hafí á hinn bóginn hrapað niður
á hið dauðlega plan.
I Valhallarþættinum biður Óðinn Braga um að fletta upp orðinu ,Jeveisa“
í orðabók fornfræðafélagsins hinni minni. „Það get ég ekki, faðir minn,“
svarar Bragi, „ég skil ekki dönsku“(29). Þótt pillan sé sjálfsagt einkum ætluð
Eríki Jónssyni, má einnig lesa út úr henni vísun í úrkynjun dönskunnar. Hinn
norræni guð skáldskapar og málsnilldar er hættur að skilja tungu Dana. Er
þetta þó mildin ein hjá þeirri útreið sem danskur skáldskapur fær í Helvítis-
þættinum þar sem hann er ffeklega niðraður og kenndur við leir og þýðingar
af dönskum bókum bendlaðar við innblástur Andskotans sem eins og geta
má nærri vísar í gróteskri hefð til andans sem úr óæðri endanum kemur.
Svo vikið sé aftur að orðabókinni sem höfð er að skotspæni í Valhallar-
þættinum þá vann Eiríkur Jónsson að Oldnordisk Ordbogsem fyrr er getið á
samningstíma Gandreiðarinnar. Þótt verkið sé í texta Benedikts auðkennt
sem orðabók fornfræðafélagsins „hin minni“, mun það engu að síður hafa
verið meira að vöxtum en latnesk-íslensk orðabók hans sjálfs, Clavispoetica,
sem var gefin út af fornfræðafélaginu um svipað leyti. Þótti Gröndal nafnið
eitt á orðabók Eiríks jaðra við landráð, að ekki sé minnst á aðra vankanta
sem hann fann á verkinu. Það sem menn streittust við að kalla fornnorrænu,
það er að segja „danska tungu“, var að mati hans ekkert annað en íslenska.
Hámark óhæfunnar fólst þó í því að í orðabók Eiríks voru þau uppflettiorð
sem ekki fundust í fornritum auðkennd með I. Fannst honum það lítil bót,
eins og segir hjá Ingvari Stefánssyni, þótt tekið væri fram í formálanum að
TMM 1994:3
17