Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 109

Ritdómar
Að skipa sitt rúm
íslensk bókmenntasaga I. Guðrún Nordal,
Sverrir Tómasson og Vésteinn Ólason rit-
stjóri. (Mál og menning 1992)
Islensk bókmenntasaga II. Böðvar Guð-
mundsson, Sverrir Tómasson, Torfi H. Tul-
inius og Vésteinn Ólason ritstjóri. (Mál og
menning 1993)
Sá sem þessar línur pikkar hafði löngum
hálfgerðan ímugust á yfirlitsverkum um
bókmenntasögu og tók ógjarnan undir
þann harmagrát, sem einu sinni tíðkað-
ist, að „bókmenntaþjóðin mikla“ skyldi
ekki eiga neina bókmenntasögu sem
stæði undir nafni. Fannst honum að
besti vettvangurinn fyrir bókmennta-
fræði væri rit um eitthvert afmarkað
svið, þar sem reynt væri að kafa til botns
í viðfangsefninu, skoða það í margvís-
legu ljósi og setja ffam um það ákveðnar
og helst persónulegar kenningar. Meðan
fátt var um yfirlitsrit yfir bókmennta-
sögu skorti ekki að slík verk væru samin
og þau ekki af verri endanum, allt ffá
„Völuspá“ Sigurðar Nordals til „Túlk-
unar Heiðarvígasögu“ eftir Bjarna
Guðnason, svo tvö ólík dæmi séu nefnd
og fjarlæg hvort öðru í tíma: þar sem rit
af þessu tagi varpa gjarnan ljósi á bók-
menntir sem standa utan við það svið
sem aðallega er verið að fjalla um, mátti
líta svo á að skaðinn væri bættur.
Þetta viðhorf til bókmenntaffæða var
reyndar mjög í takt við stefnu sem var á
þeim tíma talsvert sterk í sagnfræði og
oftlega sett fram í boðhætti til sagnfræð-
inganna sjálffa: rannsakið ekki tímabil
heldur vandamál. Því það liggur í hlut-
arins eðli, að bókmenntasögur snúast
um „tímabil“, sem fylgja miskunnar-
laust hvert á eftir öðru, hvernig sem
þeim kann annars að vera háttað, meðan
afmörkuð rit taka fyrir „vandamál" og
gæði þeirra fara oftar en ekki eftir því
hvernig tekst að skilgreina þau og festa á
þeim hendur. En þótt þessi stefna í sagn-
fræði eigi reyndar við ýmis rök að
styðjast, var afstaða undirritaðs til bók-
menntasagna fyrst og fremst fordómar,
og hafi hann ekki þegar verið fallinn frá
þeim, mætti trúa því að sú íslenska bók-
menntasaga sem Mál og menning er nú
að gefa út og hér verður fjallað um hefði
stuðlað að því á sinn hátt. En fordóm-
arnir voru þó ekki með öllu gripnir út
úr lausu lofti: bókmenntasögur lúta
nefnilega allt öðrum lögmálum en rit
um afmörkuð efni, þar sem tilgangur
þeirra og hlutverk er með öðrum hætti,
þær hafa sína kosti, ef vel tekst til, en
einnig sína galla sem höfundar geta lítið
gert til að sneiða hjá þar sem þeir eru
nánast því innbyggðir í grundvallarlög-
mál verka af þessu tagi.
Segja má, að hlutverk bókmennta-
sagna sé fyrst og fremst það að opna
mönnum leið að bókmenntum fyrri
tíma, gera þær á einhvern hátt lifandi og
fá menn til að lesa þær, en án þess að
reyna að kafa til botns í einu eða neinu
eða setja fram persónulegar kenningar.
TMM 1994:3
107
L