Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Side 119

allt miðar að fyrirfram ákveðinni niður-
stöðu.“ Það á sérlega vel við að láta
Heimi lesa bréfin á bókasafninu, aðsetri
ímyndunar og fortíðar, í þessu tilfelli
bæði í sértækum og almennum skiln-
ingi. Bréfin eru að mörgu leyti vel gerð,
þau halda ágætlega athyglinni og gefa
tilfinningu fyrir sálarkreppu Jóhanns og
flótta, en eru þó fullsakleysisleg til að
verða verulega ágeng og minnisstæð,
sem helgast að nokkru leyti af æsku pilt-
anna.
Síðasti hluti bókarinnar er sennilega
sá veikasti þrátt fyrir að þar sé lausn
fléttunnar komið fyrir. Hann heitir „Að
halda áfram“, sem kemur ekki á óvart
því þar lýkur uppgjörinu og Heimir
ákveður framhaldið: „Ég ók áfram út úr
bænum. Leit ekki um öxl.“ Það er eins
og hann óttist að verða að saltstöpli,
enda liggur líf hans við — honum er
nauðsyn að lifa á breyttum forsendum,
halda sig við það lífsmynstur sem hófst
fyrstu jólin með eiginkonunni, á hátíð
(endur)fæðingarinnar. Úr því við erum
komin út í þessa sálma er vert að vekja
athygli á því að Jóhann Svavar lést af
slysförum daginn fyrir hvítasunnudag,
en um hvítasunnuna á heilagur andi að
hafa komið yfir postula Krists. Lesand-
inn virðist því vera hvattur til að setja
samband þeirra fósturbræðra í víðara
samhengi, jafnvel trúarlegt, enda er
nafnið Jóhann komið úr hebresku og
merkir samkvæmt íslenskri orðsifjabók
Ásgeirs Blöndals Magnússonar „guð
hefur sýnt miskunn“. Svafar eða Svavar,
segir í sömu heimild, er svo líklega skylt
rússneska orðinu yfir „frelsi“. Það er því
óneitanlega nærtækt að líta, með öðru
auganu að minnsta kosti, á Jóhann Svav-
ar sem táknmynd óstundlegra gilda,
hann kemur jú af himnum — með flug-
vél — inn í líf Heimis, þess sem er fýrir
heima og er í óða önn að búa til „stóran
og pattaralegan engil“ í snjóinn í þann
mund sem fósturbróðurinn ber að
garði. Engill úr snjó vekur svo aftur hug-
renningatengsl við kaldan himinblám-
ann, sem áður er getið, og þar með
fjórðu hæðina. Þá er ekki annað eftir en
að upplýsa að Stefán (fóstur)faðir er
smiður, eins og annar frægari (stjúp)-
faðir, og reisti þar að auki bókasafns-
bygginguna, það musteri andans.
Opinberunin
Fjórða hœðin væri bók um dæmigert
uppgjör við fortíð og fæðingarhrepp ef
ekki kæmi til meginbragð bókarinnar,
flækjan sem bjargar henni frá bráðum
klisjubana: Heimir reynist ekki heldur
vera blóðsonur Auðar og Stefáns, eins og
hann hafði alla tíð haldið. Sá er þó mun-
ur á lífskjörum þeirra Jóhanns Svavars
að Heimir er ættleiddur en Jóhann ber
annað föðurnafn, þótt við fáum aldrei
að vita hvert það er. Heimir fær heldur
ekki að vita um uppruna sinn fýrr en
sonur hans kemur heim af fæðingar-
deildinni og Jóhann Svavar er dáinn, þá
fýrst — þegar Heimir hefur eignast nýj-
an Jóhann Svavar, því svo heitir barnið
hans — réttir Auður honum bréfið sem
Jóhann skildi eftir á dívaninum sínum
þegar hann fór að heiman ellefu árum
áður og innihélt uppljóstrunina. Annar
þekkir því uppruna sinn en hinn ekki,
sem býður upp á vangaveltur um áhrif
forsendna á lífslán okkar. Heimir dafnar
rór í sinni, trúandi því að hann sé einka-
barn foreldra sinna; hinn ber öll merki
um órótt sinni, enda fæðist hann hinni
nýju fjölskyldu sinni í formi harkalegrar
flugvélarlendingar (sem bergmálar síðar
í brotlendingu). Jóhann Svavar strýkur
að lokum í frelsið, eins og hann virðist
hugsa það, flýr þennan óbærilega veru-
leika. Heimi varkunnugt um þettaþegar
hann sneri aftur í plássið sitt, eins og
áður greinir, en lesandinn er dreginn
TMM 1994:3
117