Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Side 39

dag. Þessa staðreynd skildu Fjölnismenn og Jón Sigurðsson mæta vel. Á
nítjándu öld gegndu tímaritin, og sérstaklega þau sem prentuð voru í
Danmörku, afdrifaríku hlutverki í að mennta og hvetja hina hrjáðu íslensku
þjóð í frelsisátt.Ættjarðarljóð sneru áróðri sjálfstæðisbaráttunnar á rósfingr-
að mál og kveiktu vonina um betra líf í skáldlegum samlíkingum um fegurð
fjallanna og örlög þjóðarinnar.
Ættjarðarljóð skapa þannig heim drauma og vona og því eiga þau margt
sameiginlegt með auglýsingum í fjölmiðlum nútímans. Boðskapurinn er
einfaldur og settur fram í skýrum og auðskiljanlegum myndum. Skáldunum
tekst í áhrifamiklu máli og snjöllum líkingum að erta lesendur sína, svo þeir
fái áhuga á þeim lystisemdum sem í boði eru. Bestu ættjarðarljóðin eru
listilega gerð og bera vitni næmu myndauga skáldsins. Sum gætu hnyttilega
þjónað sem textar við auglýsingamyndir sumarsins, sem kitla átthagaást
okkur með fögrum náttúrumyndum. En þó svipur sé með umbúðunum, er
hugur þess sem skapar annar. Ættjarðarljóðin eggjuðu ungmennafélögin í
byrjun aldarinnar til að vinna óeigingjarnt fýrir landið. Kjörorðið var:
Islandi allt. íslandsauglýsingarnar bjóða okkur hins vegar í heimsókn til
okkar eigin lands gegn vægu gjaldi. Slagorðið er: ísland fýrir alla og allt sem
upp er sett.
Þegar íslenskt þjóðfélag riðlaðist á þessari öld, sveitir fóru í eyði og fólk
flutti til kaupstaða, varð um leið til nýtt ljóðmál; ný sýn á land og náttúru.
Hugvekjur skáldanna til þjóðarinnar á tyllidögum, eins og 1930, 1944 og
1974, voru mótaðar eftir þekktum fýrirmyndum sjálfstæðisbaráttu sem var
að baki. Það er e.t.v. dálítið skemmtileg þversögn í lífi bókaþjóðarinnar, að
það var ekki aðeins tign skáldskaparins sem skóp ættjarðarljóðunum til-
verurétt í lífi frjálsrar þjóðar, heldur blésu lög tuttugustu aldar tónskálda lífi
í gömul og ný kvæði.
Ættjarðarljóðið sem beitir hugnæmum náttúrumyndum og sögulegum
svipmyndum til að brýna íslendinga til sjálfstæðis og boðar — efalaust —
frjálst ísland, er ekki lengur lifandi á vörum íslenskra skálda. En náttúru-
kvæðið lifir enn. íslensk nútímaskáld yrkja enn um föðurlandið og vanda
þess að vera íslendingur á okkar dögum, en annar og nýr tónn hefur verið
sleginn í fegurstu Islandskvæðum síðustu hálfrar aldar. Snorri Hjartarson
og Tómas Guðmundsson treysta ekki síður á landið en Hannes Hafstein, en
þeir eru uggandi um að þjóðin valdi ekki sjálfstæði sínu og handan leynist
sá óvættur sem grandi fjöreggi þess. Hjartþrungið ákall til náttúru íslands,
þegar beygur og efi læðist að huga skáldsins, er ekki ættjarðarljóð í þeim
skilningi sem lagður hefur verið í fyrirbærið hér.
ímyndin um fjallkonuna lifði í kvæðum rómantísku skáldanna og loks
var hún teiknuð sem fögur kona íklædd skautbúningi undir bláma fjallanna.
TMM 1994:4
37