Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 69

IV
Nú hef ég sýnt fram á að það var sjálfstæðisbaráttan sjálf sem settist í öndvegi
íslandssögunnar. En það gefur henni svosem engan rétt til að sitja þar að
eilífu. Kraftaverk Þorláks biskups helga og Guðmundar biskups góða hafa
vafalaust þótt merkilegra söguefni á sinni tíð en þrælahald eða staða kvenna
á þjóðveldisöld. Við drepum að vísu stundum á eitthvað svolítið af þessum
kraftaverkasögum í íslandssögubókum okkar núna en alls ekki sem söguleg-
ar staðreyndir. Ari Þorgilsson ffóði skráði 250 ára sögu þjóðarinnar í íslend-
ingabók í svo knöppu máli að hún rúmast á 26 blaðsíðum í fræðilegri útgáfu
með mergð langra neðanmálsgreina.19 Þó má finna þar að minnsta kosti eitt
efnisatriði sem varla nokkur maður hefur talið tilheyra þjóðarsögunni síðar,
nefhilega að dóttursonur Þóris kroppinskeggja, þess sem átti land í Bláskóg-
um áður en Þingvellir voru settir þar, hafi heitið Þorvaldur kroppinskeggi,
hann hafi farið síðan í Austfjörðu og brennt þar inni Gunnar bróður sinn.20
Það gengur engan veginn upp að ætla að láta hvern tíma ráða því hvaða
atburðir hans eða ferlar eigi að varðveitast til framtíðar.21 Við verðum að
réttlæta sess sjálfstæðisbaráttunnar með öðrum rökum, og það vil ég reyna
að gera.
Hluti af réttlætingu minni varðar stjórnmálasögu almennt og sjálfstæð-
isbaráttusögu sérstaklega, af því að hún er stjórnmálasaga í öðru veldi. Hún
er saga stjórnmála um stjórnmál, saga hugsunar og átaka um það, hvernig
stjórn samfélags eigi að vera. Öll saga er á vissan hátt spegilmynd samtímans
sem skrifar hana og les. Hún fjallar um sögulega hliðstæðu þess sem okkur
finnst vera merkilegt í samtíma okkar. Á einfaldan hátt sagt er hún leit að
svari við spurningu okkar: Hvað hefði orðið um okkur ef við hefðum fæðst
á öðrum tíma? Þannig leitar maðurinn að innsta eðli sínu, því sem er
eiginlega hann, hverjar sem ytri aðstæður hans eru. Ef við stillum hversdags-
sögu upp sem andstæðu stjórnmálasögu, þá er hún saga og sjálfsleit manns-
ins þegar hann lítur á sig sem valdalausan og óvirkan viðtakanda lífsins gæða,
þegar hann lítur á sig sem neytanda. Sá mikli áhugi sem víða hefur verið á
hversdagssögu síðustu áratugi stafar vafalaust af því að fólk lítur æ meira á
sig sem neytendur, líf og yndi okkar er í neyslunni. Þetta á við um öll
tæknivædd iðnaðarsamfélög, þar sem flestir vinna sem launþegar hjá öðrum,
afmarkaðan vinnutíma sem er skilgreindur sem nauðsyn til að afla fjár til
neyslu og skilar oftast nokkurn veginn jafnmiklu fé hvort sem vinnan skilar
meiri eða minni árangri. En sjálfsskilningur okkar sem neytenda er líklega
einráðari en nokkru sinni fyrr, eftir að bjartsýn róttækni áttunda áratugarins
leið undir lok og flest fólk hefur misst alla trú á að það geti mótað skipulag
umhverfis síns um nokkuð sem máli skipti.
TMM 1994:4
67