Bókasafnið - 01.06.2014, Blaðsíða 20

Bókasafnið 38. árg. 2014
20
hverju landi og þörf á þekkingu við að leysa störf þar af
hendi.
Stöðlun ásamt upplýsingatækni, sem gerir rafræna
miðlun mögulega, hefur gert einkaaðilum kleift að bjóða
upp á heildstæð gagnasöfn til upplýsingaþjónustu í
hagnaðarskyni. Vegna þeirrar þróunar hafa bókasöfn í
BNA að stórum hluta misst það forræði sem þau höfðu
﴾Abbott, 1988, s. 217; Carson, 2002; 2004﴿, þegar miðl­
arnir voru áþreifanlegir, yfir skipulagi, miðlun og stjórn á
notkun þekkingar og upplýsinga ﴾þ.e. þeim menningar­
auði﴿ sem fólgin er í útgáfuritum. Hér á landi hefur þró­
unin orðið svipuð, þó ber þess að geta að þegar
þjónustan er keypt frá ISI, Reed Elsevier eða öðrum er­
lendum aðilum flyst forræðið ekki einungis frá bókasöfn­
um, heldur einnig úr landi ﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Samnýting vinnu á alþjóðavísu verður óhjákvæmilega til
þess að draga úr framboði starfa.
Sú þróun að komast megi af með rafræna fjarþjón­
ustu í stað mannaðrar staðarþjónustu hefur aukist hér á
landi síðan 2001 en er þó mislangt komin eftir efnissvið­
um. Dæmi um efnissvið þar sem mikið rafrænt efni er í
boði er svið heilbrigðisvísinda. Í upphafi nýrrar aldar
þjónaði Heilbrigðisvísindabókasafnið ﴾á Landspítala há­
skólasjúkrahúsi﴿ fjölda stofnana með færra starfsfólki en
þegar það þjónaði einungis starfsfólki sjúkrahússins við
Hringbraut í lok 20. aldar. Á þeim stofnunum sem Heil­
brigðisvísindabókasafnið þjónar, voru áður víða reknar
sjálfstæðar mannaðar þjónustueiningar. Dæmi eru Geð­
deild Landspítalans, Borgarspítalinn í Fossvogi, Landa­
kot ﴾sem voru þegar þetta var ritað hluti Landspítala
háskólasjúkrahúss﴿ og St. Jósefsspítali í Hafnarfirði
﴾sem síðar var sameinaður Landspítala háskólasjúkra­
húsi og lokað í kjölfarið﴿, Krabbameinsfélag Íslands,
Hjartavernd, Reykjalundur, Landlæknisembættið,
Vinnueftirliti ríkisins, Greiningarstöð ríkisins, Lýðheilsu­
stöð, Heilsugæslan á Hólmavík, Slysavarnarfélagið
Landsbjörg, Sjúkrahúsið Vogur, Sjúkrahúsið og heilsu­
gæslustöðin á Akranesi, Fjórðungssjúkrahúsið á Ísafirði,
auk Læknadeildar og Hjúkrunarfræðideildar Háskóla Ís­
lands ﴾Bókasöfn á heilbrigðisvísindasviði, 2013﴿. Fyrir
tilkomu upplýsingatækninnar komust margar þessara
stofnana ekki af án nærþjónustu með mannaðri þjón­
ustueiningu.
Niðurstöður þessarar rannsóknar staðfesta það
sem Rowley hélt fram, að forspárgildi mannaflakannana
er háð því að þróunin haldist óbreytt og að skortur á
störfum í hefðbundna óðalinu knýr fólk til landvinninga í
öðru óðali. Samtímis því að útskrifaðir bókasafnsfræð­
ingar urðu of margir fyrir eftirspurn starfsfólks á
bókasöfnum hérlendis hösluðu þeir sér völl á sviði
skjalastjórnar þar sem eftirspurnin var slík að
tímabundinn skortur varð á bókasafns­ og upplýsinga­
fræðingum á bókasöfnum. Á bókasöfnum var gripið til
þess ráðs að manna bókasafnsfræðistörf með fólki sem
hafði aðra háskólamenntun. Ekki einungis stóðu þeir
starfsmenn sig vel í starfi heldur breyttust einnig störf í
almenningsbókasöfnum á þessum tíma í þá veru að
menningarmiðlun varð meira áberandi ﴾Stefanía Júlíus­
dóttir, 2013a﴿.
9 Lokaorð
Í heildina tekið endurspegla niðurstöður ofan­
nefndra rannsókna að þörf íslensks þjóðfélags á að­
gangi að ritaðri þekkingu og upplýsingum um
árþúsundamótin hafði aukist gríðarlega frá því um 1950,
að ekki sé talað um frá því um 1900. Jafnframt höfðu
leiðir til geymdar og miðlunar þekkingar og upplýsinga
aukist á byltingarkenndan hátt á þessu tímabili.
Breytingarnar stöfuðu að hluta til af viðburðum sem
stöðugt eiga sér stað í þjóðfélaginu. Dæmi um þá eru
breytingar á lagaumhverfi, staðlaumhverfi og lýð­
fræðilegar breytingar sem hefðu átt sér stað án tilkomu
nýrra miðla, nýs táknkerfis og tækniþróunar við vistun,
geymd, nýsköpun, miðlun og stjórn á notkun þekkingar
og upplýsinga. Án þróunar upplýsingatækni hefði aukið
magn og aukin þörf á atvinnutengdri notkun ritaðrar
þekkingar og upplýsinga leitt til síaukinnar þarfar á fleira
starfsfólki á öllu rannsóknarsviðinu. En vegna hennar
átti hið gagnstæða sér stað í lok rannsóknatímabilsins í
mörgum tegundum bókasafna. Þörf á fólki til hefð­
bundinna starfa á bókasöfnum við bókfræðistörf og
miðlun þekkingar og upplýsinga á pappír óx minna en
gera hefði mátt ráð fyrir eða jafnvel minnkaði. Hefð­
bundin störf á bókasöfnum breyttust. Notendur öfluðu
sér sjálfir þekkingar og upplýsinga í rafrænum þekking­
ar­ og upplýsingakerfum, sem þróuð voru af gróðafyrir­
tækjum fyrir sjálfsafgreiðslu almennra notenda. Einnig
skapaðist þörf á fólki með margháttaða þekkingu og
reynslu á beitingu tækninnar. Jafnframt urðu breytingar
á hlutverki ritaðrar þekkingar og upplýsinga í þjóðfélag­
inu til þess að auka þörf á starfsfólki, bæði á sviði bóka­
og skjalasafna á tímabilinu frá 1989 til 2001 ﴾Stefanía
Júlíusdóttir, 2013a﴿.
2 N ýlegar auglýsingar eftir fólki ti l að starfa á bókasöfnum sem hefur annars konar menntun en bókasafns- og upplýsingafræði bera vitni um
breytta mönnun.