Bókasafnið - 01.06.2014, Blaðsíða 12

Bókasafnið 38. árg. 2014
1 2
útgáfurita tóku saman og sendu til bókasafnanna ﴾app­
roval plans og blanket order plans﴿ ﴾sjá t.d.
http://eric.ed.gov/?id=ED043342 og http://www.ybp.com/ser­
vices.html﴿. Efnislyklar voru iðulega þróaðir utan bóka­
safnanna. Skráningarþjónusta Library of Congress varð
ásamt millisafnalánum til þess að auka og festa stöðlun
skipulagsvinnu ﴾skráningu, flokkun og lyklun﴿ í sessi
﴾Abbott, 1988, s. 217­226﴿, og einnig til þess að bóka­
safnsfræðingar þar þjálfuðust ekki í þess konar vinnu að
sama skapi og til dæmis hér á landi, þar sem miðskrán­
ing kom til heilli öld seinna ﴾Stefanía Júlíusdóttir, 1996,
2013a﴿.
Í BNA urðu átök um efnisval milli almennings og
stéttar bókasafnsfræðinga, sem varð að láta undan kröf­
um almennings á því sviði strax á 19. öld. Undir lok
þeirrar aldar reyndi fagstéttin fyrir tilstilli Melville Dewey
að ná yfirráðum yfir óðali skjalastjórnar ﴾skipulagi við­
skiptaskjala﴿, þó það tækist ekki hafði hún næga vinnu.
Af þeirri ástæðu sótti stétt bókasafnsfræðinga yfirráð í
óðali skjalastjórnar ef til vill ekki eins fast og hún hefði
getað. Yfirráð óðals skjalastjórnar í BNA komst að því er
virðist átakalaust í hendur annarra en bókasafnsfræð­
inga. Enda þótt framboð starfa væri sveiflukennt í BNA
þegar kom fram á 20. öldina, má segja að til þess að
halda nægri atvinnu hafi bókasafnsfræðingar lítið þurft
að sinna vörnum óðals síns eða gera árásir í önnur óðul.
Þróunin var þó ekki algerlega átakalaus. Átök urðu milli
akademískra starfsmanna háskóla og bókasafnsfræð­
inga um hvort þeir síðarnefndu ﴾sérstaklega forstöðu­
menn﴿ ættu að njóta sömu kjara við rannsóknastörf og
akademískir starfsmenn sem höfðu kennslu og rann­
sóknir að aðalstarfi. Á lægri skólastigum urðu átök milli
bókasafnsfræðinga og kennara, sem leiddu til þess að
bókasafnsfræðingar komu á leyfisbréfum til starfsrétt­
inda til þess að aðgreina „sanna bókasafnsfræðinga“ frá
skólasafnskennurum, en það var tiltölulega seint á þró­
unarferli fagstéttarinnar ﴾Abbott, 1988, s. 221­222;
Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Samkvæmt Abbott ﴾1988﴿ hefur tækniþróun áhrif á
óðul fagstétta, sem fyrr segir. Gömul óðul geta horfið
eða breyst, einnig geta ný óðul myndast. Abbott nefnir
áhrif af tvenns konar tækniþróun, annars vegar útgáfu
örefnis sem stækkaði í raun óðal bókasafnsfræðinga, og
hins vegar tölvutækni sem hann taldi að ógnaði óðali
þeirra. Enda þótt áhrifa rafrænnar miðlunar á Lýðnetinu
væri aðeins lítillega farið að gæta miðað við það sem
síðar varð árið 1988 þegar The system of profession
kom út taldi Abbott tölvufræðinga hafa ráðist inn í óðal
bókasafnsfræðinga. Rök hans voru þau að með tölvum,
sem væru á yfirráðasvæði tölvufræðinga fyndist þekking
og upplýsingar skjótar en þegar leitað væri með öðrum
hætti og þess vegna væru yfirráð óðals þekkingar­ og
upplýsingamiðlunar þeirra ﴾Abbott, 1988, s. 217­226;
Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Í samræmi við kenningu Abbotts sköpuðust nýjar
gerðir starfa bókasafnsfræðinga með tilkomu rafrænnar
miðlunar. Sem fyrr getur voru dæmi um það sérfræðing­
ar í leitum í rafrænum gagnasöfnum sem tilheyra
kjarnasviði upplýsingaþjónustu og var afar mikilvægt
sérsvið fyrir bókasafnsfræðinga í lok 20. aldar, en hafði í
upphafi þeirrar 21. nánast lagst af ﴾Carson, 2002, 2004﴿.
Önnur ný störf í óðalinu voru kerfisbókasafnsfræðingar
og gagnasafnsstjórar ﴾database managers﴿.
Tvær rannsóknir sem mikilvægar eru fyrir þær sem
hér eru til umfjöllunar voru gerðar vestan hafs á stöð­
ugleika og breytingum á störfum í bókasöfnum ﴾Carson,
2002, 2004; Watson­Boone, 1998﴿. Segja má að þær
taki við þar sem greiningu Abbotts lýkur. Helstu niður­
stöður þeirrar fyrri ﴾Watson­Boone, 1998﴿, sem gerð var
í háskólabókasafni í BNA, voru að þrátt fyrir breytingar á
þeim þremur þáttum sem hún skilgreinir sem kjarna
bókasafns­ og upplýsingafræðinnar ﴾nefnilega uppbygg­
ingu safnkosts, skráningu, flokkun og lyklun, og upplýs­
ingaþjónustu﴿ væri eðli starfa bókasafnsfræðinga ennþá
óbreytt. Það væri að tengja saman upplýsingar og not­
endur ﴾Watson­Boone, 1998, s. 119­121﴿. Niðurstöður
rannsóknar Carson í rannsóknabókasöfnum í Kanada
nokkru síðar, bentu hins vegar til þess að með tilkomu
upplýsingatækni væri fagmennskan að hverfa úr störf­
um bókasafnsfræðinga ﴾Carson, 2004, s. 55﴿. Það gerð­
ist við aukna aðkomu einkafyrirtækja að
upplýsingaþjónustu milliliðalaust við annað fagfólk en
bókasafns­ og upplýsingafræðinga. Það taldi hún að
hefði haft áhrif á eðli starfa í bókasöfnum. Fyrirtækin
hefðu náð að taka yfir og einoka störf við efnisval og
uppbyggingu safnkosts ásamt vinnu við skráningu,
flokkun og lyklun, sem Watson­Boone skilgreindi sem
tvö af kjarnasviðum bókasafns­ og upplýsingafræðinnar.
Sem dæmi nefnir hún þjónustu Institute for Scientific In-
formation ﴾ISI﴿ og Reed Elsevier. Þessi fyrirtæki sam­
þættu rafræna útgáfu, gagnasafnskerfi, alhliða
bókasafnskerfi og sérhæfða upplýsingaþjónustu. Við
það missti stétt bókasafnsfræðinga tökin á uppbyggingu
safnkosts, skráningu, flokkun og lyklun, og einnig sér­
hæfðri upplýsingaþjónustu sem Watson­Boone skil­
greindi sem þriðja kjarnasvið bókasafnsfræðinnar
﴾Watson­Boone, 1998﴿.
Niðurstöður rannsóknar Carson ﴾2002; 2004﴿ bentu