Morgunblaðið - 25.04.2015, Side 18

Settur var á stofn starfshópur í tíð fyrrverandi innan-
ríkisráðherra sem ætlað var að koma með tillögur að
nýju framtíðarhlutverki Hegningarhússins. Steinunn
Valdís Óskarsdóttir, sem sat í hópnum fyrir hönd innan-
ríkisráðuneytisins, segir að hópurinn hafi aldrei komið
saman og hafi ástæða þess m.a. verið að byggingu nýja
fangelsisins á Hólmsheiði seinkaði. Þessa dagana er
verið að skipa hópinn að nýju og mun hann koma sam-
an fljótlega, að sögn Steinunnar Valdísar. Í hópnum
eru, auk hennar, fulltrúar Íbúasamtaka miðbæjarins,
Minjastofnunar, Fangelsismálastofnunar og Reykjavík-
urborgar. „Hópurinn á að reyna að fá bestu hugmynd-
irnar að framtíðarnýtingu hússins,“ segir hún. „Að
setja verkefninu ramma, koma með forskrift að hug-
myndaleit um notkun hússins og hafa víðtækt samráð
og leita álits víða, m.a. frá Arkitektafélagi Íslands, Lög-
mannafélaginu, Sýslumannafélaginu og Lands-
sambandi lögreglumanna.“
„Það hafa auðvitað komið fram alls konar hug-
myndir,“ segir Steinunn Valdís spurð um hvort eitt-
hvert tiltekið framtíðarhlutverk hússins sé talið væn-
legra öðrum. „En það er ekki hægt að segja núna að
einhverjar þeirra séu öðrum ofar.
Það á að reyna að fá fram bestu
hugsanlegu nýtingu Hegning-
arhússins, þetta er eitt af merki-
legri húsum borgarinnar, það hef-
ur ótvírætt sögulegt gildi og er
áberandi kennileiti á Skólavörðu-
stígnum. Það skiptir gríðarlega
miklu máli hvernig húsið verður
nýtt.“
Flestar hugmyndirnar sem
heyrst hafa tengjast hótel- eða veitingarekstri. Kemur
til greina að nýta húsið á þann hátt? „Ég get ekki svar-
að til um það. Það er starfshópsins að ákveða með
það.“
Steinunn Valdís segist reikna með að starfshópurinn
fái tæpt ár til að koma með tillögur og að störfum hans
verði lokið um svipað leyti og starfsemi Hegning-
arhússins flyst á Hólmsheiði. „Þó að þá verði tekin
ákvörðun um hvað gera eigi við húsið er ekki þar með
sagt að það fái nýtt hlutverk strax. Það er í þannig ásig-
komulagi að það þarf mikið viðhald.“
STARFSHÓPUR Á VEGUM INNANRÍKISRÁÐUNEYTISINS SKOÐAR FRAMTÍÐ HEGNINGARHÚSSINS
Steinunn Valdís
Óskarsdóttir
18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2015
gengar, en þegar Reykjavík tók að
stækka var talið ótækt að hér væri
ekkert fangelsi. Til stóð að byggt
væri fangahús í hverjum landsfjórð-
ungi, en það varð lítið úr því.“
Byggt með aga í huga
Að sögn Guðmundar var Hegning-
arhúsið einstök bygging á sínum
tíma. „Þetta var eitt af veglegustu
húsunum í borginni, þótti stórt og
sérstakt í útliti. Við bygginguna var
farið eftir nýjustu kenningum um
fangelsi og fangavist í Evrópu og
Bandaríkjunum. Þetta er byggt á
svokölluðu Fíladelfíumódeli frá
Bandaríkjunum sem þótti fram-
úrstefnulegt á sínum tíma í fangels-
ismálum. Það byggðist á ströngum
aga og fangar gátu færst upp í kerf-
inu og unnið sér inn fríðindi ef þeir
höguðu sér vel. Líklega hefur þetta
kerfi ekki virkað mjög vel hér, en
byggingin er byggð með þessa betr-
unarvist í huga.“
En steinhúsið stóra hýsti margt
annað en afbrotamenn. Á efri hæðinni
var stjórnsýslumiðstöð Reykjavíkur;
þar var svonefnt bæjarþing og haldn-
ir þar bæjarstjórnarfundir og kosið
til bæjarstjórnar. Landsyfirréttur,
síðar hæstiréttur, var þar til húsa og
þar var líka borgarasalur þar sem
ýmsar samkomur voru haldnar,
þ.á m. dansleikir og leiksýningar og
þar voru fyrstu lúðrasveitartónleikar
á landinu. „Í salnum voru ýmsar al-
mennar samkomur fyrir Reykvíkinga
og veisluglaumurinn barst án efa inn í
fangaklefana. Þá stofnaði séra Frið-
rik KFUK og KFUM í þessu húsi og
fundir félaganna voru haldnir hér,“
segir Guðmundur.
Hann segir að þegar húsið var reist
hafi ýmsum þótt það helst til langt frá
bænum. „Byggðin í Reykjavík var
fyrst og fremst í Austurstræti og
Kvosinni. Lögreglumenn kvörtuðu
nokkuð yfir því að þurfa að burðast
með ofurölvi menn alla leið neðan úr
Kvosinni og upp á Skólavörðustíg. En
það liðu ekki mörg ár þar til húsið var
komið inn í miðjan bæ.“
Þá staðsetningu segir Guðmundur
vera eina af ástæðum þess að Hegn-
ingarhúsið hentar ekki til fangavist-
ar. Það sé staðsett í nágrenni kráa og
skemmtistaða, þaðan berist hávaði
langt fram eftir nóttu og það gerist
alloft að næturhrafnar sem þreyttir
eru orðnir á skemmtanahaldi berji
húsið að utan í þeim tilgangi að kom-
ast inn og hvíla sig. Þeim er jafnan
vísað á lögreglustöðina við Hverf-
isgötu.
„Annar ókostur er að það er auð-
velt að henda fíkniefnum og ýmsu
öðru óæskilegu yfir vegginn um-
hverfis fangelsisgarðinn. Sumir sem
eru að skemmta sér hugsa hlýlega til
fanganna og henda bjórdósum yfir
vegginn. Þeir njóta þessa þó ekki, því
það er alltaf leitað í garðinum áður en
fangarnir fara út í hann.“
Tölvulaust fangelsi
Þar sem fangelsið er staðsett milli
íbúðahúsa og fyrirtækja geta margir
séð yfir í fangelsisgarðinn. Guð-
mundur segir það hafa valdið því að
einstaka fangar vilji ekki fara út í
hann því þeir óttist að einhver beri
kennsl á þá. „Það er réttur hvers
fanga að þurfa ekki að vera fyrir
sjónum annarra, kjósi hann svo. En
þetta er eitt af því sem gerir stað-
setninguna erfiða.“
Húsið er friðað að hluta, með svo-
kallaðri B-friðun sem þýðir að sumt
er alfriðað eins og t.d. sum húsgögnin
sem m.a. voru teiknuð af Guðjóni
Samúelssyni, gluggabúnaður og allt
ytra byrði þess. „Það hefur þurft að
breyta ýmsu í fangelsinu á neðri
hæðinni til að aðlagast nútímanum.
En það hefur ekki verið hægt að
breyta nógu mörgu, hér er t.d. engin
aðstaða til vinnu eða náms og þetta er
eina tölvulausa fangelsið á landinu,“
segir Guðmundur.
Í fangelsinu starfa tíu fangaverðir
og nokkrir til viðbótar starfa við
skrifstofustörf og flutning fanga. Öll-
um sem starfa bæði í Hegningarhús-
inu og Kópavogsfangelsinu hafa boð-
ist störf í nýja fangelsinu á
Hólmsheiði og segir Guðmundur
flesta ætla að þiggja það. „Auðvitað
verður þetta gríðarleg breyting, sú
stærsta sem hefur orðið í fangels-
ismálum hér í um 100 ár, en ég hef
áhyggjur af því að það verði ekki
nægilega vel mannað. Hugmyndin
virðist vera sú að reka nýja fangelsið
með nánast sama starfsmannafjölda,
þrátt fyrir tvöfalt fleiri fanga. Það er
ekki nóg að fá nýtt fangelsi, vinnu-
brögðin þurfa að vera áfram jafn fag-
leg og hingað til. Það gerist ekki með
undirmönnun.“
Hvorki lúxus- né letilíf
Guðmundur segir marga fanga
eiga erfitt með að horfast í augu við
þá staðreynd að þeir séu komnir í
fangelsi. Því geti fylgt mikil vanlíðan
sem takast þurfi á við. Læknir og
hjúkrunarfræðingur eru með starfs-
aðstöðu í húsinu, einnig er þjónusta
sálfræðinga og félagsráðgjafa veitt
eftir þörfum. „Það er oft eins og sam-
félagið átti sig ekki á því sem gerist
þegar fólk er svipt frelsi sínu. Við,
sem vinnum hérna, sjáum hvaða áhrif
þetta hefur á menn. Stundum er talað
um fangelsisvist sem lúxus- og letilíf,
að allt sé gert fyrir „þessa fanga“ og
stundum er sagt að ekki sé beitt nógu
mikilli hörku og svo framvegis. Í
hverju ætti sú harka að felast og hvað
ætti að nást fram með henni? Fólk er
svo fljótt að dæma, ekki síst á net-
miðlunum. Það sem gleymist er að sá
sem fer í fangelsi losnar út eftir til-
tekinn tíma. Viljum við ekki að hann
verði betri maður eftir vistina? Auð-
vitað er það mikill bónus ef menn
finna sig í námi eða starfi og halda því
áfram eftir að þeir losna.“
Guðmundur segir að gagnrýni sem
þessi sé ekki nýtilkomin, hún hafi líka
heyrst þegar Hegningarhúsið var
byggt árið 1874. „Húsið þótti allt of
fínt fyrir fangana, rétt eins og sagt er
núna um Hólmsheiði.“
Hundrað sinnum í fangelsi
Hegningarhúsið á sína föstu við-
skiptavini, ef nota má það orðalag í
þessu samhengi. Að sögn Guðmundar
voru þess dæmi um áður fyrr að
menn vistuðust þar í nokkur hundruð
skipta. „Það var reyndar meira um
það áður, þegar engin önnur úrræði
en fangelsin voru fyrir útigangs-
menn. Menn áttu til að koma hingað
einu sinni í viku og vera stundum í
nokkra daga í einu. Komu jafnvel yfir
20 sinnum yfir sumartímann. En
þetta er hætt; í fyrsta lagi er ekkert
pláss og aðrir aðilar hafa tekið við
þessum hópi. Þó er hópur síbrota-
manna sem kemur nánast árlega í
fangelsið.“
Nokkur umræða hefur verið und-
anfarið um vopnaburð lögreglu.
Spurður um hvernig þeim málum sé
háttað hjá fangavörðum segir Guð-
mundur að þeir hafi lágmarksbúnað
til að halda aftur af fólki „ef allt fari
úrskeiðis“.
„En það má telja á fingrum ann-
arrar handar hvað þarf oft að grípa til
hans á ári. Fangaverðir eru með
handjárn og hafa aðgang að kylfum
og mace-gasi. Þetta er ekki notað
nema allt annað bregðist, en við erum
líka í návígi við lögreglu og komi upp
neyðarástand ýtum við á neyð-
arhnapp. Hversu oft gerist það?
„Sjaldan. Innan við einu sinni á ári.“
Góður andi og góð samskipti
Guðmundur hefur starfað sem for-
stöðumaður Hegningarhússins síðan
1985 og segist hafa heyrt ýmsar hug-
myndir um framtíðarnotkun hússins.
„Margir veitingamenn hafa sýnt hús-
inu áhuga, sérstaklega fyrir hrun. Ég
heyrði t.d. af því að veitingamaður
hefði látið teikna glerhýsi í garðinum
og hygðist nota húsið sem n.k. and-
dyri að hóteli. Svo hafa komið upp
hugmyndir að réttarsögusafni. Gam-
an væri að sjá hér sambland af safni
og veitingasölu, en þetta mun allt
koma í ljós.“ Muntu sakna hússins?
„Já, það mun ég gera. Hér er góður
andi og hér hef ég átt góð samskipti
við samstarfsfólk mitt og fangana.
Mér þykir vænt um Hegningarhúsið,
annað er ekki hægt. Kannski er það
vegna þess að ég hef valið sjálfur að
vera hérna, öfugt við fangana. Ann-
ars hef ég heyrt það frá mönnum,
sem hafa verið vistaðir hér að þeim
þyki vænt um húsið.“
Klefi Í húsinu eru tveggja manna klefar, en í öllum
öðrum fangelsum landsins eru einstaklingsklefar.
Rimlar Í Hegningarhúsinu verður eitthvað annað en fang-
elsi í framtíðinni. Hvað það verður er enn óráðið.
Skiptir miklu máli hvernig húsið verður nýtt
Stigagangur Innréttingar Hegning-
arhússins eru friðaðar að hluta.
Vinsamlega hafið samband við:
gudni@kontakt.is, brynhildur@kontakt.is eða gunnar@kontakt.is
Fullum trúnaði og þagmælsku heitið.
H
a
u
ku
r
0
4
.1
5
Viðskiptatækifæri á www.kontakt.is
Fyrir öfluga og trausta kaupendur leitum við að
fyrirtækjum í þessum greinum:
Fyrirtæki
óskast!
í miðborg Reykjavíkur. í góðum rekstri.
af ýmsu tagi.
stór sem smá.
Lítil hótel Bílaleigur
Heildsölur Framleiðslu-fyrirtæki