Morgunblaðið - 10.06.2015, Qupperneq 50

50 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 2015
VIÐTAL
Brynja Dögg Guðmundsd. Briem
brynjadogg@mbl.is
Doktor Páll Ragnar Karlsson lauk
meistaragráðu í sameindalíffræði og
doktorsgráðu í læknavísindum við
Háskólasjúkrahúsið í Árósum í Dan-
mörku árið 2013. Hann starfar nú
sem vísindamaður
á Miðstöð verkja-
rannsókna í Dan-
mörku og stjórnar
stórum
rannsóknar-
verkefnum á sviði
taugafræða.
Rannsóknirnar
eru tímafrekar,
dýrar og yfir-
gripsmiklar en nái
þær tilgangi sín-
um má gera ráð fyrir að skilningur
geti aukist umtalsvert á taugasjúk-
dómum eins og taugabólgum og
MND-sjúkdómnum. Með auknum
skilningi er síðan auðveldara að þróa
betri lyf.
Alvarlegur fylgisjúkdómur
Páll hefur yfirumsjón með stóru
verkefni sem tengist taugaverkjum
og taugabólgum hjá sykursjúkum.
Miðstöð verkjarannsókna í Dan-
mörku hefur verið að rannsaka og
meðhöndla taugabólgur, en um afar
óþægilegan kvilla er að ræða sem oft-
ast er fylgisjúkdómur. Sjúkdómurinn
kemur til dæmis í kjölfar sykursýki,
krabbameinslyfjameðferðar HIV-
smits eða annarra sjúkdóma. Tauga-
bólgur eru almennt ólæknanlegar en
verkjamiðstöðin sér um að greina
verkina og slá á þá með verkjastill-
andi lyfjum. „Oft koma þó tauga-
þræðirnir aftur og einkennin minnka
ef það tekst að lækna undirliggjandi
sjúkdóminn sem var orsök þess að
taugabólgan kom,“ segir Páll. „En
það er langt í frá hægt í öllum til-
vikum.“
Athygli vakti hjá rannsóknar-
miðstöðinni að meirihluti sjúklinga
sem voru að missa taugaþræði var
sykursjúkur. Því var Páll fenginn til
að rannsaka þennan hóp sérstaklega.
„Allt að helmingur sykursjúkra fá
fylgikvilla sem lýsir sér þannig að þau
missa taugaþræðina, en taugaþræð-
irnir gera það að verkum að við get-
um fundið sársauka og skynjun.
Þessir sjúklingar fá eitthvert form af
taugabólgu. Margir sykursjúkra
sjúklinga finnst eins og þeir gangi á
bómull, finna ekki mun á heitu og
köldu og sumir geta ekki drukkið
heita eða kalda drykki. Þeir tauga-
þræðir sem eftir eru geta ekki skráð
þessi skilaboð rétt. Um það bil fimmt-
ungur til fjórðungur af öllum sykur-
sýkissjúklingum fá verki ofan í þetta,
en það eru sömu taugarnar sem
skynja verki. Öll snerting sem vana-
lega er ekki sársaukafull verður sárs-
aukafull. Sjúklingarnir geta til dæmis
ekki sofið með sæng eða verið í sokk-
um, teygjan í sokknum þrýstir of
mikið á húðina. Þeir taugaþræðir sem
eru eftir í húðinni eru þá orðnir of-
urnæmir svo það þarf minni ertingu
til að sjúklingurinn finni sársauka,“
segir Páll. Hann segir markmið verk-
efnisins vera að tengja saman virkni
tauga við útlit þeirra og komast að því
hvað það sé í taugaþráðunum sem
gefi einkennin.
Prófar efni úr chili-pipar
Sérstaklega er reynt að finna út
hvers vegna sjúklingar sem fá sams
konar niðurstöður úr húðsýni hafa
ólík sjúkdómseinkenni. Þá er hann
einnig að prófa áhrif kapsaísíns á
sykursjúka, en það er virka efnið í
chili-pipar, efnið sem gefur sterka
bragðið. Vonar Páll að rannsóknir
hans leiði til aukins skilnings svo að
hægt verði að útbúa betri lyf.
Páll sinnir rannsóknunum í sam-
starfi við Oxford-háskóla í Bretlandi
og Johns Hopkins-spítalann í Balti-
more. Hann hlaut rausnarlegan rann-
sóknarstyrk en miðstöðin sem hann
starfar hjá hefur einnig fengið styrk
til rannsóknar á efninu. Í rannsókn-
arteymi Páls starfa 7-10 ein-
staklingar, einungis í þessu verkefni
um taugabólgur hjá sykursjúkum.
„Á allri verkefnamiðstöðinni erum
við samt í kringum 20 manns í heild-
ina, sem komum á einn eða annan
hátt að þessum rannsóknum,“ segir
Páll. Hann segir Dani leggja talsvert
meira upp úr taugarannsóknum en
Íslendinga, en lítil vitneskja virðist
vera meðal íslenskra lækna um þessi
einkenni. Algengt sé að sjúklingar á
Íslandi leiti til Páls út af taugabólgum
þar sem þeim finnist þeir mæta skiln-
ingsleysi og úrræðaleysi hér á landi.
Rannsakar mýs með MND
Páll kemur einnig að rannsókn
taugahrörnunarsjúkdómsins MND.
Rannsóknin fer fram með þeim hætti
að húðsýni er tekið frá erfðabreyttum
músum sem sýktar hafa verið með
MND-sjúkdómnum. Stofnfrumur eru
svo ræktaðar úr sýnunum og fleiri
hundruð efna prófuð á frumurnar. Í
raun er verið að skoða hvort frum-
urnar líti betur út eftir á og ef svo er
er viðkomandi efni rannsakað og
prófað áfram. „Við endum svo von-
andi með lista yfir 10, 20, 30 efni sem
okkur finnst lofa góðu. Þá tökum við
sýni frá MND-sjúklingum og ræktum
upp stofnfrumur frá þeim og stjórn-
um þeim svo þær verði að tauga-
frumum og prófum þessi lofandi efni
á þeim.
Ef við erum mjög heppnir endum
við með eitt til tvö efni sem við getum
prófað aftur og gert rannsóknir
með,“ segir Páll. Hann segir ferlið
með sjúklingana hið sama og með
mýsnar. Um það bil 10% af MND-
sjúklingum hafi MND út af erfðagalla
en þessar framleiddu mýs hafa þenn-
an sama erfðagalla og mennskir sjúk-
lingar. „Þær eiga þá erfitt með gang,
geta ekki borðað og deyja svo nokkra
mánaða gamlar vegna þess að vöðv-
arnir verða það máttlausir að þær
hætta að geta andað, rétt eins og til-
fellið er hjá sjúklingunum,“ segir
Páll.
Hann gerir ráð fyrir að rannsóknin
taki að lágmarki þrjú til fjögur ár, en
hún fer fram á Háskólasjúkrahúsinu í
Árósum. Páll fékk til liðs við sig ís-
lenskan læknanema, Helga Krist-
jánsson, og vonast þeir til að geta
fundið út heppilegt efni sem nota
megi í lyf fyrir MND-sjúklinga.
Stærsta MND-verkefni í heimi
„Svo er annað MND-verkefni sem
við erum að vinna að líka. Við erum að
aðstoða MND-félagið á Íslandi, þetta
er stærsta MND-verkefni heims og
mörg lönd taka þátt. Markmiðið er að
safna upplýsingum frá 15 þúsund
MND-sjúklingum. Það eru tekin
blóðsýni úr sjúklingunum og gerð
svokölluð fullraðgreining á þessum
sjúklingum. Með þessu er reynt að
finna fleiri gen sem valda því að fólk
fær MND,“ segir Páll. Löndin safna
öll blóðsýnum til að gera greininguna,
en mikilvægt er að fá stórt úrtak. Öll-
um sýnum er svo safnað í gagna-
banka sem vinnur úr þeim.
Páll segir kosti þessarar stóru
rannsóknar fyrst og fremst felast í
því að finna öll gen sem valdi MND,
en nú er aðeins vitað um hluta þeirra.
Takist að finna öll genin sem valda
sjúkdómum verði auðveldara að
greina sjúkdóminn og skilja, en það
muni auðvelda ferlið við að búa til lyf
við sjúkdómnum. Eina lyfið sem til er
fyrir MND-sjúklinga heitir Riluzole,
en það lengir líf sjúklinganna að með-
altali um þrjá mánuði.
Vonast eftir betri lyfjum
 Íslendingur í Árósum stjórnar rannsóknum á sviði taugafræði  Vinnur m.a. að rannsókn á
MND-sjúkdómnum  Telur skorta á vitneskju íslenskra lækna á taugabólgum og einkennum þeirra
Ljósmynd/Danish Pain Research Center
Rannsóknir Á myndinni má sjá miðstöð verkjarannsókna í Danmörku. Í miðstöðinni fer fram umfangsmikið rann-
sóknarstarf á taugabólgum hjá sykursjúkum undir stjórn dr. Páls Ragnars Karlssonar.
Páll Ragnar
Karlsson
Taugafræði Rauðu strikin á mynd-
inni eru taugar sem stjórna meðal
annars sársauka í líkamanum.
Von er á um 350 nemendum á aldr-
inum 12-16 ára í Háskóla Íslands í dag
í hinn árlega Háskóla unga fólksins.
Kennsla stendur yfir 10.-13. júní og
þar munu nemendurnir ungu kynna
sér greinar sem kenndar eru við HÍ,
t.d. friðarfræði, hjartaskurðlækningar og forritun.
Háskóli unga fólksins hefur notið gríðarlegra vinsælda undanfarin ár og
færri komist að en vilja. Nemendur bjuggu til sína eigin stundatöflu þar sem
valið stóð á milli 35 námskeiða og 13 þemadaga af öllum fimm fræðasviðum
Háskóla Íslands. Um 90 fræðimenn og nemendur við háskólann koma að
kennslunni, m.a. nýkjörinn rektor Háskóla Íslands, Jón Atli Benediktsson.
12-16 ára flykkjast í Háskóla Íslands
www.gulimidinn.is
Hugsaðu um heilsuna
Guli miðinn fylgir
þér alla ævi
frá upphafi
Fæst í öllum helstu apótekum,
heilsubúðum og matvöruverslunum
B-SÚPER - Sterk blanda B vítamína
Húð, hár og andoxun, orka og kraftur,
streita og taugarnar