Són - 01.01.2003, Síða 35

UM BRAGHRYNJANDI AÐ FORNU OG NÝJU 35
hnífill heim úr drífu
harður kemst á garða
góðir verða gróðar
gefnir sauðar efni“.
Skáletruðu orðin í vísunni höfðu í fornu máli létt áhersluatkvæði sem
gátu ekki borið ris eins og þau eru látin gera hér. Þetta hefði Egill (eða
sá sem yrkir í orðastað hans fyrir hljóðdvalarbreytingu) aldrei gert,
þótt það fari auðvitað vel í máli Jónasar Hallgrímssonar.
Talið er að hin nýju hljóðdvalarlögmál taki gildi á sextándu öld,
þótt nokkur merki megi sjá um þau í kveðskap frá fimmtándu öld,
og eins eimir ögn eftir af gömlum takmörkunum í kveðskap frá
sautjándu öld. Breytingin sem fyrst og fremst olli þessu var sú að
sérhljóð í orðmyndum eins og gleður lengdust (þ.e. hættu að vera
stutt) og fóru þá að bera risin ein síns liðs. Munurinn á fornmáli og
nútímamáli er sá að hin forna lengd réðst ekki af umhverfinu
(áherslu og atkvæðagerð) eins og nú er heldur voru hljóðin stutt eða
löng á eigin forsendum ef svo má segja.
Þetta lögmál má nota til að tímasetja kveðskap og hér er nærtækt
að huga að umræðu um aldur kvæðisins „Hrafnagaldurs“ sem fyrir
skömmu varð frægt í íslensku menningarlífi.17 Kvæðið hefur varðveist
í uppskriftum frá sautjándu öld og Sophus Bugge, norskur 19. aldar
fræðimaður, taldi að það væri ekki miklu eldra en uppskriftirnar.
Jónas Kristjánsson færir hins vegar ýmis rök fyrir því að kvæðið geti
verið eldra að stofni til og ræður það meðal annars af því hversu
brenglað það er í því formi sem það hefur varðveist. En harla ólíklegt
virðist, ef ekki óhugsandi, að kvæðið í heild sé svo gamalt. Höfundur
eða skrásetjari „Hrafnagaldurs“ fellur nefnilega í svipaða „gryfju“ og
Jónas Hallgrímsson hafi hann viljað láta líta svo út sem kvæðið væri
fornt. Bragarháttur „Hrafnagaldurs“ minnir á fornyrðislag en hrynj-
andin er í ætt við það sem kallað hefur verið kviðuháttur og er (í viss-
um skilningi) taktfastara afbrigði fornyrðislags. Sem dæmi um kvæði
undir þessum hætti sem fylgir eldri hljóðdvalarlögmálum má taka
„Arinbjarnarkviðu“ Egils en hún byrjar svona (enn eftir Egluútgáfu
Fornritafélagsins):18
17 Sbr. Jónas Kristjánsson (2002).
18 Íslenzk fornrit (1933:258).